نماز در ادیان مختلف

نماز در ادیان مختلف

جایگاه نماز در ادیان غیر ابراهیمی

از آنجائی که خداوند سرشت انسان را خداپرست آفریده و خداشناسی و خداگرایی فطری است، لذا بشر در طول تاریخ همواره به دنبال پرستش و عبادت معبودی بوده است که مظهر و نمود عینی آن عبادت در ادیان الهی در نماز تجلّی یافته است. امّا اگر بیشتر درباره این موضوع بخواهیم کنکاش کنیم درمی یابیم که مسأله نیایش به ویژه نماز، مخصوص ادیان وحیانی نبوده بلکه در ادیان غیر وحیانی یا غیر الهی هم مطرح بوده که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم.
به طور مثال در تاریخ ادیان جان ناس می خوانیم که تبّتیان در مواقعی که در دیر یا صومعه ای جشن معیّن بر پا می شد زوّار از هر طرف به آنجا روی می آوردند و هدایایی از جنش قماش و کره و غیره برای راهبان می آوردند و در آنجا چند روز اقامت کرده، به طواف و نماز و دعا و رقص مشغول می شدند و پس از یک سلسله عملیات سحرآمیز به اوطان خود مراجعت می کردند. و نیز یاد آوری شده: «در اواسط قرن 14 میلادی بعد از این که امپراطوری مغول از دیار چین محو و منقرض گردید، یکی از راهبان تبّتی به نام «شونگ ـ خا ـ پا» در صدد اصلاحاتی در دین «لاما» بر آمد و شریعتی بنیان نهاد که به نام معبد زرد موصوف است. این اصلاح مذهبی انتظامات دیرها را شدیدتر و سخت تر گرداند و استعمال نوشابه های به کلّی حرام و عبادت و نمازها زیادتر معمول گردید.» همچنین جان ناس به نقل از کتاب پنجلی که به نام «راجه یوگه» موسوم است هشت قاعده برای جوکی سالک (یکی از مکاتب هندوان) مقرّر داشته است که از جمله آن ها رعایت نظامات (یناما)، خودداری، نظافت، آرامش نفس، مطالعه و نماز.
ویل دورانت در تاریخ تمدّن خود در مورد عبادت یونان باستان می نویسد: «مؤمنان در جریان عبادت، خود را به مذبح، که در جلوی معبد قرار داشت می رساندند و به وسیله قربانی و نماز از خشم خدا ایمنی می یافتند و یاری او را جلب می کردند». و طبق آماری که جان ناس در کتاب تاریخ ادیان خود می آورد، معابد مذهبی شینتو (مذهب وطن پرستی ژاپن) تعدادشان در سال 1945 یکصد هزار می رسید. این معابد عموماً دارای حصار مقدّس و دروازه هایی موسوم به «توری» که شهرت جهانی دارد و مناره ای به سبک گلدسته های مساجد اسلامی و برج زنگ و بالاخره رواِ عبادت بود. پیش از آغاز پرستش، زائر باید تطهیر می کرد و دست و دهان خود را می شست و در وضو خانه معبد وضویی می ساخت و با بر هم نهادن دو کف دست به مجازات سینه که شیوه مخصوص پرستش ژاپنی است، تعظیم و با به صدا در آوردن زنگ و انجام نماز و نیایش و تعظیم محدود و در حالت مراقبه و تأمّل از واجبان معابد بود.
درباره کنفسیوس آمده است، او ادّعای این که پیامبر بوده و به او وحی می شده اشاره ای نکرده است، و در واقع بیشتر حکیم بوده تا این که مرد دین باشد، ولی با وجود این احساس دینی داشت که منجر به احترام خدایان و مداومت بر اقامه شعائر دینی می شد. او نماز می خواند، در حالی که ساکت بوده، حرفی نمی زده است بر خلاف عادت مردم در زمان خودش و زشت می دانست نماز بخواند تا این که خداوند او را ببخشد و یا نعمتی به او بدهد، زیرا او معتقد بود نماز هدفی جز تنظیم سلوک افراد و الفت میان آن ها نمی باشد.
از ادیان دیگر در زمان پارت ها و ساسانیان «صابئین و مندائیان» هستند. این قوم خود را صابی می نامیدند. صابی دین کسانی است که در زبان عربی «مغتسلة» خوانده می شدند یعنی کسانی که در امر پاکیزگی تن و جامه و شستشوی در آب رودخانه دلبستگی کامل داشتند.نماز در آئین مندایی شبیه نماز مسلمانان بود و حتّی قبل از نماز، وضو گرفتن را هم لازم می دانستند و یکی از اساسی ترین آداب و واجبات در دین مندایی ـ قبل از این که به نماز بایستند ـ انجام رشامه (وضو) است زیرا هر فرد مندایی باید سه بار در روز، صبح، ظهر و عصر عمل رشامه (وضو) را انجام دهد و این کار در بسیاری از مراسم دیگر مانند تعمید و غیره هم به جا آورده می شود و هر فرد برای این کار در بسیاری از مراسم دیگر مانند تعمید و غیره هم به جا آورده می شود و هر فرد برای این که بخواهد وضو بگیرد باید اوّل نیّت کند و نیز فکر خویش را پاک و از هر گونه آلودگی افکار مادّی آزاد کند، آنگاه خالصانه به کنار رودخانه بیابد و با تواضح به طرف مجرای آب بایستد و دعاهایی را بخواند و به طریق خالص وضو بگیرد.
همچنین براخته (نماز)، دعایی است که بعد از رشامه (وضو) خوانده می شود. «براخه» هر روزی سه بار یعنی صبح، ظهر و عصر بعد از رُشامه (وضو) انجام می شود. براخه در هر مکان که مقدور باشد می توان به جا آورد و نمازشان را با بوثه ی (آیه) زیر که بوثه ی توحید است آغاز می کردند. «به نام خدای بزرگ، خداوند را با قلبی پاک ستایش باد! پروردگار وجود دارد به شهادت تو ای خدای جاویدان که مالک عالم انواری و از ذات خویش منبعث شده ای و کسی را در وجود آمدنت دخالتی نبوده و نیست، نام تو هیچ گاه از بین نخواهد رفت و بعد نوبت به ادای احترام به پیامبران و مقدّسین می رسد که طولانی است.»
برای تأیید این مطلب در کتاب آثار الباقیّة، ابوریحان بیرونی می گوید: صابئین سه نماز واجب دارند. نسخت هنگام طلوع خورشید که هشت رکعت می باشد. دوم قبل از زوال خورشید از وسط آسمان که پنج رکعت می باشد. و سوم هنگام غروب آفتاب که پنج رکعت می باشد و در هر رکعت از نماز شان سه سجده است و در ساعت دوم روز یک نماز نافله می خواندند و یکی را در ساعت نه روز و سومی را در ساعت سوم از شب و از برای نماز طهارت و وضو به جا می آورند و غسل جنابت می کنند. و شاهد دیگری که این مطلب را تأیید می کند سخنی از مرحوم شهرستانی در ملل و نحل می باشد آنجا که او می گوید: «صابئون همه آن ها سه نماز می خواندند و غسل جنابت و مس میّت می کنند.»
بالاخره در مورد مانی و آئین او گفته شده که در شبانه روز چهار نماز را واجب می دانستند و نماز گزار باید با آب روان یا راکد مسح کند و روبروی آفتاب بایستد و به سجده رود و بگوید: «مبارک است راهنمای ما، فاراقلیط، پیامبر ما و مبارک است فرشتگان نگهبان او و مسبّحان، لشکریان پرتو افشان او» پس از گفتن این کلمات برخیزد و راست بایستد و بعد به سجده دوم رود، بگوید: «به پاکی یاد شده ای تو ای مانی پرتو افشان و راهنمای ما، که ریشه روشنایی و نهال زندگی و شجره بزرگی هستی که تمامش بهبودی بخش است» باز بلند شود و بایستد و به سجده سوم رود و دعاهایی بگوید تا سجده دوازدهم.
اوقات نمازهای آن ها عبارتند از: 1ـ وقت نماز اوّل در هنگام زوال است. (متمایل شدن خورشید از میانه آسمان به سوی مغرب) 2ـ وقت نماز دوّم بین زوال و غرب آفتاب است. 3ـ وقت نماز سوّم که نماز مغرب نامیده می شود بعد از غروب آفتاب تا سه ساعت بعد از آن می باشد. 4ـ وقت نماز چهارم که نماز عشاء (شام) است، پس از گذشتن سه ساعت از غروب است. در تمام این نمازها و سجده ها نماز گزار باید همان کارهایی را انجام دهد که در نماز اوّل، انجام داده است.
جایگاه نماز در ادیان ابراهیمی (بجز اسلام)
1ـ جایگاه نماز در آئین زرتشت
زرتشتیان نماز شان بسیار شبیه نماز مسلمانان بوده و همان طور در پنج وقت باید نماز و دعاهای مخصوص را بخوانند و نیز مقدّماتی برای انجام مراسم عبادی دارند که بی شباهت به مقدّمات نماز در اسلام نمی باشد. در کتاب «دیانت زرتشتی» آمده است، زرتشتی ها هر 24 ساعت را به 5 دوره یا گاه تقسیم می نمایند و آداب مذهبی تابع این پنجگانه است. بر هر زرتشتی مؤمن فرض است که در هر یک از پنج دوره، ادعیه و مناجات های خاصّ بخواند. این ادعیه و نیایش ها با ستایش و تمجید اورمزد همراه است و از اصول و واجبات ضروری زندگانی روزانه زرتشتیان محسوب می گردد. امّا این روزه فرضیات پنجگانه را معمولاً موبدان به جا می آورند و اکثر زرتشتیان به خواندن ادعیه در صبحگاه و شامگاه اکتفا می کنند. جهت نیایش زرتشتیان، به سوی منبع نور (آفتاب، ماه و چراغ) می باشد و اکثر با خم شدن و سجده بر روی زمین و نشان دادن عبودیّت و بندگی خود به اورمزد، دعای خود را پایان می دهند. فرضیات به زبان اوستایی تلاوت می شود. مؤمنین زرتشتی اغلب همراه آن، ادعیه ای نیز به فارسی یا گجراتی می خوانند. برخی از بهدینان نه تنها فرضیات را حفظ هستند بلکه بعضی از یشت ها و یا قسمتی از آنهاـ از جمله بهرام یشت ـ را حفظ می نمایند.
جان ناس در تاریخ جامع ادیان خود می گوید: افراد زرتشتی در هر وقت روز بخواهند می توانند منفرداً به درون آتشکده بروند قبل از ورود به معبد دست و روی خود را آب شسته، قسمتی از اوستا را تلاوت کرده دعا و مناجات بخوانند. سپس کفش ها را از پا در آورده به اطاِ معبد داخل می شوند و در برابر آتشدان مقدّس نماز برده، هدیه و نیازی با مقداری چوب صندل به موبد تقدیم می دارند و برابر، یک چمچمه از خاکستر مقدّس از او می ستانند. و آن خاکستر قدوّسی را به نیّت کسب فیض و برکت به صورت و چشم خود می مالند. پس به سوی آتش، به تعظیم خم شده و آهسته رو به قهقراء رفته، با کفش کن می رسند و سپس به خانه خود باز می گردند. او در جایی دیگر خاطر نشان می سازد زرتشتیان شبانه روزی پنج بار نماز و پرستش خدای یگانه به جای آورند. نخست از سپیدی بامداد تا نیمروز (گاه هاون) دوم از نیمروز تا سه ساعت از نیمروز گذشته (گاه رپتون). سوم از سه ساعت از نیمروز گذشته تا پیش از تیرگی شام (گاه ازیرن). چهارم از تیرگی شام تا نیمه شب (گاه ایوه سزیترم). پنجم از نیمه شب تا سپیدی بامداد (گاه اشهن) و اشهن آغاز گاهان است.
در آئین مزدیسنی از این نمازها سه نماز از همه مهم تر و معروف تر است. زرتشتیان قبل از هر چیز آن را به اطفال خود یاد می دهند. و در تمام قسمت های اوستا از این سه نماز، مکرر نام برده که عبارتند از:
1ـ یتا اهوو ئیریو: یعنی به همان اندازه که سرور جسمانی (پادشاه) نیرومند است; سرور روحانی به واسطه داشتن صفات راستی و پارسایی خود، همچنان تواناست. بخشش فرشته بهمن از آن کسی است که فقط برای خدا کار کند و فیض قدرت الهی شامل کسی است که پاسبان بینوایان و حامی درویشان باشد.
2ـ اشم و هو: یعنی راستی بهترین نیکی و سعادت است. سعادت از آن کسی است که راست و خواستار بهترین راستی باشد.
3ـ نیگهه ها تام: یعنی فردا اهورا آگاه است از زنان و مردانی که در ستایش او هستند، به این گونه مردان و زنان به سبب پارسایی و پرهیزکاریشان درود می فرستیم.
اکنون بحث در این باب را با سخن یکی از همین نویسندگان زرتشتی به پایان می بریم، او در پاسخ به این سؤال اینکه چرا باید نماز بخوانیم؟ می گوید: «شبانه روزی چند بار باید نماز کرد و نامه خدا را خواند تا آنچه اهورا مزدا فرموده به یاد و به جای آوریم و منش (اندیشه) و گوشن (گفتار) و کنش (کردار) خویش را برابر فرموده اهورا مزدا پاک و راست داشته گمراه نگردیم.» این سخن مشابه آنچه در قرآن در مورد نماز گفته شده، می باشد. یعنی آیه «اقم الصّلوة لذکری» نماز را به خاطر یاد من بپادار «انّ تنهی عن الفحشاء و المنکر» «بدرستی که نماز انسان را از کارهای زشت و ناروا باز می دارد.»
2ـ جایگاه نماز در آئین یهود
در این باب ابتدا از قرآن به عنوان متّقن ترین منبعی که خبر از گذشتگان داده است شواهدی را درباره نماز در شریعت حضرت موسی ـ علیه السلام ـ خواهیم آورد. سپس از مضمون چند روایت از ائمه معصومین ـ علیه السلام ـ درباره موضوع بحث خواهیم کرد و در پایان هم به مطالبی از کتاب تورات (عهد عتیق) و نویسندگان و مورّخان صاحبنظر استشهاد می کنیم.
وقتی حضرت موسی ـ علیه السلام ـ در راه رسالت الهی با همسرش از وطن هجرت نمود و سر به بیابان گذاشت و در تاریکی و ظلمت شب، به طوفان و باران برخورد کرد و به خاطر سختی ها و مشکلات فراوان دستخوش اضطراب و ناراحتی گشت، پروردگار مهربان برای آرامش او به او وحی نمود که: «اننی انّا اللّه لا اله الاّ انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذکری» یعنی همانا من اللّه هستم و معبودی جز من نیست، پس مرا عبادت کن و نماز را برای یاد من بپادار. در این آیه پس از بیان عبادت خدای یکتا به حضرت موسی مسأله نماز یاد آوری شده است. در آیه ای دیگر به موسی و برادرش هارون دستور داده شده که: «شما و پیروانتان در مصر منزل گیرید و خانه هایتان را قبله و معبد قرار دهید و نماز به پا دارید.» در این آیه هم، خطاب به موسی و هارون به پا داشتن نماز مطرح گردیده است.
همچنین قرآن در آیه 77 سوره بقره ضمن اشاره به پیمانی که از بنی اسرائیل گرفته شده نماز را به عنوان یکی از ارکان و موادّ این پیمان شمرده است». «و اذ اخذنا میثاق بنی اسرائیل لاتعبدون الاّ اللّه و بالوالدین احساناً... و اقیموا الصلوة» و هنگامی که از بنی اسرائیل ما پیمانی گرفتیم که جز او را نمی پرستید و به پدر و مادر نیکی کنید.. و نماز را به پا دارید. این آیه به طور آشکار از نماز به عنوان میثاق و پیمانی یاد کرده که از بنی اسرائیل، دوشادوش مسأله عبادت خداوند یکتا و نیکی به پدر و مادر و غیره گرفته شده است، که این خود بیانگر اهمیت مسأله نماز و شدّت اهتمام به آن در شریعت آسمانی حضرت موسی ـ علیه السلام ـ است. طبری در تفسیر خود در ذیل این آیه حدیثی را نقل می کند از قول امام باقر ـ علیه السلام ـ که فرمودند: «احبار یهود و منافقین، مردم را به اقامه نماز و دادن زکات فرمان می دادند ولی خود انجام نمی دادند پس خداوند فرمان داد به آن ها که با مسلمانان تصدیق کننده پیامبر باشند و اقامه نماز کنند و...»
در تأیید این مطالب که یهودیان باید نمازهایشان را در معابد شان اقامه کنند در کتاب «گنجینه تلمود» آمده است که: «علاوه بر عبادت ها و نمازهای فردی و خصوصی که انسان به وسیله آن حاجات خود را از خدا می طلبد نمازهای جماعتی نیز هستند که افراد موظّف هستند در آن شرکت جویند. اهمیّت نماز جماعت در گفته هایی مورد تأیید قرار گرفته است. که در اینجا برای نمونه مطلبی را به نقل از براخوت ـ 6 الف آورده: «دعا و نماز انسان فقط در صورتی مورد اجابت قرار می گیرد که در کنیسه خوانده شود.» و درباره برگزاری نماز جماعت در کنیسه گفته شده است «هر آن کس که در شهر او کنیسه ای وجود دارد و برای خواندن نماز بدانجا نمی رود وی را همسایه بد می خوانند و با شدّت، این همسایگان بد را مورد نکوهش و مذمت قرار می دهد.»
بعد از بیان آیاتی چند از کلام اللّه مجید درباره نماز در آئین یهود، در روایاتی هم که از ائمه ـ علیهم السلام ـ به ما رسیده وجود نماز را در این شریعت آسمانی تأیید می کند که به بیان چند مورد از آن ها اکتفا می کنیم. از جمله، روایتی است در ارشاد القلوب دیلمی که می گوید: «خداوند سبحان به حضرت موسی بن عمران ـ علیه السلام ـ وحی فرمود: ای موسی!... اگر ببینی آن کسانی را که نماز می خوانند در تاریکی شب و خود را به من نزدیک می نمایند به حدی که گویی مرا می بینند و با من خطاب و تکلّم می کنند، من به آن ها جلال و عزّت می دهم.» و نیز در روایتی دیگر آمده است که خداوند به حضرت موسی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «علیک بالصلوة فانّها لی به مکان و لها عهد وثیق» «بر تو باد نماز! زیرا آن جایگاهی خاصّ نزد من دارد و نزد من پیمانی محکم دارد.»
در مورد چگونگی اقامه نماز در میان بنی اسرائیل، در کتاب اشعیا فصل چهل و پنجم آیه 24 معیّن شده، در بنی اسرائیل معمول بوده است که رکوع و سجود و تشهد و خم کردن زانویی نداشته و ندارند و جمیعاً عباداتشان قاعدا، مربّع نشسته و می نشینند و بسیار دو زانو نشستن را بد دارند و اعراض کرده و می کنند و بچّه ها را از ابتدا از نشستن دو زانو منع می کنند، زیرا که مشتبه به صورت عبادت ما مسلمانان بوده است.
در پایان این بحث به نمونه ای از دعاهایی که دانشمندان تلمود نقل کرده اند و اکنون بخشی از نماز آنهاست اشاره می کنیم. «ای خداوند خدای ما، میل و رضای تو بر این تعلّق گیرد که به ما عمری دراز عطا فرمایی، عمری مشحون از صلح و سلامت، پر از نیکی و رحمت، آکنده از برکت، با معیشت و روزی حلال، همراه با تندرستی و نیروی جسمانی، قرین با ترس از خطای عمری که در آن خجالت و شرمندگی یافت نشود، عمری توأم با ثروت و عزّت و سعادت، که در آن عشق به تورات و علم و دانش و ترس از خدا دل و جان ما را پر کند، و تو در آن، همه آرزوهای قلبی ما را به خوبی و خوشی بر آورده سازی»
بالاخره در کتاب گنجینه تلمود چنین نتیجه گیری شده: «دانشمندان یهود دعا و نماز را چیزی بزرگتر و والاتر از در خواستی برای رفع احتیاجات مادّی می دانند در عین حال که تقاضای زندگی جسمانی را از یاد نبرده اند. ایشان دعا و نماز را به عنوان واسطه ای برای ارتباط با خدا و گسترش پاک ترین و عالی ترین احساسات و انگیزه های طبیعی انسان به کار می برند. در نظر ایشان عبادت و خواندن دعا و نماز ورزشی روحانی است برای افزودن قدرت روان، بدین نیّت که روح، نیروی فرمانده زندگی و ارباب و سرور جسم شود.» از مجموع آنچه گفته شد به خوبی می توان دریافت که نماز در آئین یهود از دستورات قطعی و واجبی بوده که توسّط حضرت موسی ـ علیه السلام ـ به مردم ابلاغ شده است. و خود آن حضرت اهتمام زیادی بر انجام آن داشته اند.
3ـ جایگاه نماز در آئین مسیحیت
در این باب نیز همچون باب گذشته ابتدا به نمونه هایی از آیات و روایات در ارتباط با موضوع نماز در این شریعت آسمانی خواهیم پرداخت و سپس شواهدی را از کتاب انجیل مقدّس (عهد جدید) آورده و از نظر چند تن از مورّخان و نویسندگان صاحب نظر در این باب بهره خواهیم گرفت.
امّا قرآن در آیات متعدّدی چندین بار از حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ سخن به میان آورده است. آنگاه که مریم پاکدامن طبق قدرت و به معجزه خداوندی بدون داشتن همسر حامله گردید و فرزندش حضرت عیسی را به دنیا آورد. این وضع موجب شگفتی و حتّی باعث تهمت ناروا به او گردید که در این هنگام مریم به فرمان خدا سکوت کرد تنها کاری که انجام داد این بود که اشاره به نوزادش کرد و افراد ماجرا جو را به طرف گهواره عیسی ـ علیه السلام ـ ارجاع داد. امّا این کار بیشتر تعجّب آن ها را برانگیخت و برخی آن را حمل بر سخریه گرفته و خشمناک شدند ولی این حال چندان به طول نکشید، چرا که آن نوزاد زبان به سخن گشود و گفت: «انّی عبداللّه آتانی الکتاب و جعلنی نبیّا و جعلنی مبارکا این ما کنت و اوصانی بالصلاة و الزکاة ما دمت حیّاً» به درستی که من بنده خدایم به من کتاب (آسمانی) داده و مرا پیامبر قرار داده است، مرا هر کجا باشم مایه برکت گردانید و تا زنده ام به زکات و نماز سفارش کرد. در این آیه حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ پس از بیان این که فرستاده خداست و کتاب آسمانی به او داده شده از میان برنامه ها، توصیه به نماز و زکات را مطرح می کنند.
آنهم با بیان، مادامی که زنده باشم و این به خاطر اهمیّت فوق العاده این دو برنامه است چرا که این دو، رمز ارتباط خالق و خلق است. در تفسیر این آیه آمده است: این آیه دلالت دارد به این که نماز و زکات و نیکی به پدر و مادر بر امّت های گذشته واجب بوده است، پس حکمش ثابت می باشد و در هیچ شریعتی امر به آن نسخ نشده است.
این آیه به خوبی مؤیّد این مطلب می باشد که در شریعت آسمانی حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ نماز و اقامه آن، از واجبات می باشد که در شریعت آسمانی حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ نماز و اقامه آن، از واجبات مهمّی بوده که از طرف خداوند از ابتدای تولّد به آن حضرت توصیه شده بود و مادرش حضرت مریم ـ علیه السلام ـ هم از طرف فرشتگان امر به اقامه نماز شده بود. چنانچه از جمله پندهای حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ در انجیل است: «به حقّ برایتان می گویم، چیزی بالاتر از نظر شرافت اخروی و یاری کننده تر بر حوادث دنیوی از نماز همیشگی نیست و چیزی نزدیک تر از آن به خداوند رحمان نیست، پس مداومت بر آن نمایید و آن را زیاد بشمرید. و هر کار شایسته ای نزدیک می کند (ما را) به خدا پس نماز به سوی او نزدیک کننده تر است و برگزیده تر در نزد اوست.»
در قاموس کتاب مقدّس در بخشی تحت عنوان نماز آمده است که (نماز از جمله واجبات دینیّه همه روز تمام ملل و مذاهب است چه به صورت منفرد و چه به صورت جماعت، و مقصود از نماز، گفتگو کردن و صحبت داشتن با خدا و خواستن احتیاجات و اظهار تشکّر و امتنان برای الطاف و مراحم حق تعالی می باشد.»
در قاموس کتاب مقّدس می خوانیم «روح القدس وضع و طور و طرز نماز را به ما می آموزد و جمیع انبیاء و مؤمنین و مقدّسین سلف برای نماز و دعا مشهور بوده اند. از جمله حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ و موسی و یوشع و سموئیل و داود، چنانچه از تمام مزامیز، آن چنان واضح می گردد و بسیاری از اوقات، منجی ما منفردا برای دعا و نماز در صحراها می رفت.»
همچنین در قاموس کتاب مقدّس در مورد فایده نماز آمده است. «فایده دعا و نماز متنّبه ساختن قوی و منوّر نمودن قلوب و ضمایر و سبب ترغیب و استحکام اعتماد و توکّل بر حضرت خالق و قادر کلّ می باشد به طوری که از آن پس امکان دارد و استدعاها و در خواست ها و تضرعات ما را مرحمت فرماید. امّا نماز خانگی که عبارت از نماز جماعتی اهل خانه باشد، سبب استحکام و تقویت و تسلّط والدین و حفظ نظامات خانوادگی شده حقایق دینی را در قلوب اطفال غرس می نماید.»
مسیحیان در کنیسه هاشان کتاب مخصوص برای نماز دارند و بر حسب آن چه در آن مکتوب است نماز باید بخوانند و امّا درباره نماز ارتجالی (فرادی) که شخص مصلّی به خودی خود نماز کند این است که افکار و استدعاهای مخصوص خود را به نوع مخصوص در حضور خالق خود می آورد و البتّه در این صورت با اختلاف ظروف و حرارت نفس مصلّی، تفاوت کلّی خواهد داشت و به هیچ وجه مقیّد به قیود مخصوصه نخواهد بود. طبق معتقدات اینان، مراعات اوقات معینّه برای نماز خالی از اهمیّت نخواهد بود، چنان که یهود در ساعت سوم و ششم و نهم روز و ساعت اوّل شب و آخر شب و وقت تناول طعام نماز می گزارد. و بلندترین نمازی که مسیح به جا می آورد و نسبت به سایر نمازها اهمیّتش بیشتر است همان نماز آخری است که حضرتش با شاگردان و به جهت شاگردان خود بجا آورد که به سه قسم تقسیم می شود. اوّل دعا به جهت خودش فی نفسه، دوم دعائی که به جهت محافظت شاگردان خود فرمود، سوم دعا به جهت مؤمنین که از آن وقت تا آخر الزمان ایمان خواهند آورد.
4ـ نماز و دیگر شرایع آسمانی
همان گونه که اشاره شد نماز در تمام ادیان و شرایع الهی بوده است که به برخی از سایر شرایع آسمانی اشاره می نماییم:
الف ـ نماز و حضرت آدم ـ علیه السلام ـ :
در تفسیر علی بن ابراهیم قمی در ذیل آیه: «فتلقّی حضرت آدم من ربّه کلمات» روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که در فرازی از آن تصریح شده به این که «حضرت آدم پس از اقامه نماز عصر جبرئیل به او نازل شد و کلمات توبه را به اذن حق به وی تعلیم داد» و این خود نشان دهنده این معنی است که نماز از جانب خداوند به عنوان عبادتی بزرگ در زمان حضرت آدم ابوالبشر ـ علیه السلام ـ مطرح بوده است و شریعت آن حضرت از نماز خالی نبوده است.
همچنین مرحوم شیخ حرّ عاملی ـ رحمه الله ـ در کتاب شریف «وسایل الشیعه» روایتی را از قول امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل می کنند که چون حدیث، مفصل می باشد فرازهایی از ترجمه آن را نقل می کنیم: «زمانی که حضرت آدم ـ علیه السلام ـ از بهشت، هبوط نمود نشان (خال) سیاهی تمام بدنشان را فرا گرفت. پس اندوه حضرتش زیاد شد و بر آنچه آشکار شده بود گریست. جبرئیل آمد و گفت چرا گریه می کنی؟ ای حضرت آدم! گفت: از این خال و نشان سیاهی که در من آشکار شده است گفت: ای حضرت آدم! نماز بخوان این زمان، نماز اولی است پس حضرت نماز را به جا آوردند پس نشان سیاه از سر آن حضرت به گردنشان رسید. بعد دوباره جبرئیل آمد و گفت حال زمان نماز دوم است پس حضرتش نماز دوم را اقامه نمود. نشان سیاه به قسمت شکم آن حضرت رسید (جای ناف) و همین طور بعد از نماز سوم به زانوها و بعد از نماز چهارم به پاها و پس از خواندن نماز پنجم به کلّی نشان و خال سیاه از بین رفت آنگاه جبرئیل گفت: ای حضرت آدم! مثل فرزند تو به این نماز، مانند مثل توست به این نشان و خال سیاه، از فرزندان تو آن کسی که در هر شبانه روز نمازهای پنجگانه را بخواند از گناهانش رهایی می یابد. همانگونه که تو از این نشان و خال سیاه رهایی یافتی.
ب) نماز و حضرت نوح ـ علیه السلام ـ :
مرحوم مجلسی (رحمه الله) در بحار الانوار روایتی را از امام باقر ـ علیه السلام ـ نقل می کنند که در آن، حضرتش در مورد شریعت حضرت نوح ـ علیه السلام ـ می فرمایند: «شریعت حضرت نوح ـ علیه السلام ـ، این بود که خدا را به یگانگی و خالصانه و بدون این که شریک برای او قائل شوید بپرستید همان فطرت و سرشتی که بر آن، مردم را آفرید و خداوند، او را به نماز و امر و نهی و حلال و حرام و... فرمان داد.» در این روایت، آشکارا امام پنجم ـ علیه السلام ـ نماز را از دستورات مهمّی بر می شمرند که خداوند پس از مسأله توحید، آن را به پیامبرش حضرت نوح ـ علیه السلام ـ متذکّر می شود و این خود نشانگر مرتبه والایی است که این عبادت بزرگ در نزد خداوند دارد.
ج) نماز و حضرت ادریس ـ علیه السلام ـ :
از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایتی نقل شده است که ایشان از مسجد سهله در کوفه به عنوان خانه حضرت ادریس پیامبر ـ علیه السلام ـ یاد کرده که در آن خیّاطی می کردند و نماز می خواندند. روایت در جلد 11 بحارالانوار آمده است: «عن الصّادق ـ علیه السلام ـ قال: اذا دخلت الکوفة فأت مسجد السهلة فصلّ فیه و اسأل اللّه حاجتک لدینک و دنیاک فانّ مسجد السهلة بیت حضرت ادریس النّبی ـ علیه السلام ـ الّذی کان یخیط فیه و یصلّی فیه و من دعا اللّه فیه بما احبّ قضی له حوائجه». «هنگامی که وارد کوفه شدی پس به مسجد سهله برو و در آن نماز بخوان از خداوند حاجت دنیوی و اخروی خود را بخواه زیرا مسجد سهله خانه حضرت ادریس ـ علیه السلام ـ بوده که او در آنجا خیاطی می کرد و نماز می خواند و کسی که خدا را در آنجا بخواند، حاجت‌هایش برآورده می شود.
د) نماز و حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ :
حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ که قهرمان توحید است، کعبه را به فرمان خدا ساخت. در پایان این کار بزرگ رو به درگاه الهی نمود و چنین با خداوند به راز و نیاز پرداخت: «ربّنا انی اسکنت من ذرّیّتی بوادغیر ذی زرع عند بیتک المحرّم ربّنا لیقیموا الصّلوة». «پروردگارا من برخی از فرزندانم را در سرزمین بی آب و علفی در کنار خانه ای که حرم تو است ساکن ساختم تا نماز را بر پای دارند.» در این آیه حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ غرض از اسکان اسماعیل و مادرش هاجر را مسأله نماز مطرح می کند و در فراز دیگری از دعاهایش می گوید: «ربّ اجعلنی مقیم الصّلوة و من ذریّتی ربّنا و تقبّل دعاء» پروردگارا مرا برپا کننده نماز قرار ده و همچنین نسل مرا نماز گزار قرار ده و در خواست می کند که دعایش را بپذیرد.»
هـ) نماز و حضرت اسماعیل ـ علیه السلام ـ :
قرآن در آیه 54 سوره مریم پس از این که حضرت اسماعیل ـ علیه السلام ـ به عنوان پیامبر و نبی سخن می گوید و برخی از ویژگی های او را به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) گوشزد می کند به این که آن حضرت صادق الوعد (در وعده‌هایش صادق بوده) و پیامبری عالی مقام است می فرماید: «و کان یأمر اهله بالصّلوة و الزکاة و کان عند ربّک مرضیّاً» «و او (حضرت اسماعیل ـ علیه السلام ـ) همواره خانواده اش را به نماز و زکات فرمان می داد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.» و ما مشابه همین فرمان را خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) داریم: «و امر اهلک بالصّلوة و اصطبر» یعنی خانواده خود را به نماز دعوت کن و بر انجام نماز، شکیبا باشد. و جالب تر این که خداوند در پایان آیه اشاره می کند که حضرت اسماعیل با انجام این دو وظیفه و سایر کارهایش، رضایت خداوند را جلب نموده است. یعنی اینگونه برداشت می شود که از جمله کارهایی که جلب رضایت خداوند را می کند اقامه نماز و خانواده خود را به نماز فرا خواندن است.
و) نماز و حضرت اسحاق و یعقوب ـ علیهما السلام ـ :
خداوند در قرآن از جمله موهبت های مهمّی را که به حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ داده، داشتن فرزندان صالح و نسلی برومند و شایسته است آنجا که می گوید: «و وهبناله اسحاق و یعقوب نافلة و کلاّ جعلنا صالحین و جعلنا هم ائمّة یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعل الخیرات و اقام الصّلوة و ایتاء الزکاة و کانوا لنا عابدین» و به او (حضرت ابراهیم) اسحاق و علاوه بر او یعقوب را بخشیدیم و همه آن ها را مردانی صالح قرار دادیم و آن ها را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت می کنند و انجام کارهای نیک و بر پا داشتن نماز و ادای زکات را به آن ها وحی نمودیم و آن ها هم به عبادت ما پرداختند.
ز) نماز و حضرت داود ـ علیه السلام ـ :
برای تأیید این که حضرت داود ـ علیه السلام ـ هم به اقامه نماز اهتمام و توجّه خاص داشته اند. روایتی را که از حضرت صادق ـ علیه السلام ـ به دست ما رسیده نقل می کنیم: «حضرت داود ـ علیه السلام ـ گفت: خدای را بسیار عبادت می کنم و بسیار او را می خوانم به اندازه ای که کسی مانندش را هرگز انجام نداده پس وارد محراب نمازش می شد و عبادت می کرد.»
ح) نماز و حضرت سلیمان ـ علیه السلام ـ :
علی بن ابراهیم قمی در تفسیر آیه 30 سوره ص «و وهبنا لداود سلیمان نعم العبدانّه اوّاب» روایتی را از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل می کند که آن حضرت می فرمایند: «حضرت سلیمان ـ علیه السلام ـ اسب ها را دوست می داشت. روزی مشغول سان دیدن از اسب ها شد و به نظاره آن ها سر گرم گردید تا این که خورشید غایب شد و نماز عصرشان فوت گردید. پس حضرت را غم و ناراحتی شدیدی فرا گرفت لذا از خداوند درخواست نمودند که خورشید را بر او برگرداند تا این که نماز عصر را بخواند. پس خداوند بلند مرتبه خورشید را باز گرداند تا نماز عصرشان را خواندند.»
این حدیث با آیات 30 تا 33 سوره «ص» قابل تطبیق است. «یاد کن وقتی را که بر او اسب های بسیار تند رو و نیکو را هنگام عصر ارائه دادند (و او به بازدید اسبان پرداخت برای جهاد در راه خدا و از نماز عصر غافل ماند) در آن حال گفت (افسوس) که من از علاقه و حبّ (اسب های) نیکو از ذکر و نماز خدا غافل شدم تا آن که آفتاب در حجاب شب رخ بر تافت. آنگاه خطاب کرد که (به امر خدا) آفتاب را بر باز گردانید.» این آیه و روایت، بیانگر اهمیّت فوق العاده این فریضه الهی در نزد حضرت سلیمان بوده است و به اندازه ای که یک نماز عصرش که به دلیلی از او فوت می شود از خداوند در خواست باز گرداندن خورشید را می کند تا آن نماز فوت شده را در وقت خصوص به خود بخوانند.
ط) نماز و حضرت یونس ـ علیه السلام ـ :
خداوند در سوره صافات به جریان زندگی حضرت یونس ـ علیه السلام ـ اشاره می کند که آن حضرت چون از تبلیغ نمودن در میان قوم خود مأیوس شد و به سوی کشتی پری فرار نمود که طبق روایات ماهی بزرگی راه راه بر کشتی می گیرد و دهان باز کرده گویی غذایی می طلبد. سر نشینان کشتی گفتند به نظر می رسد گناهکاری در میان ماست که باید طعمه این ماهی شود لذا چاره ای جز قرعه زدن نبود که وقتی قرعه زدند نام یونس در آمد، سپس ماهی حضرت یونس ـ علیه السلام ـ را بلعید در حالی که مستحقّ ملامت بود.
مراد ما از بیان این جریان، همان دنباله این آیات است که می گوید: «فلو لا انّه کان من المسبّحین للبث فی بطنه الی یوم یبعثون» اگر او از تسبیح کنندگان نبود تا روز قیامت در شکم ماهی می ماند. در ذیل این آیه مرحوم طبرسی در تفسیر شریف مجمع البیان از قول قتاده می فرمایند: «نقل شده که منظور از تسبیح و ستایش یونس، نماز او بوده است».

اهمیت کریمه برای روسیه

دلایل اهمیت کریمه برای روسیه

کریمه، شبه جزیره ای ناهموار و دارای موقعیت راهبردی در کرانه دریای سیاه که ۶۰ سال پیش از سوی رهبر اتحاد شوروی به اوکراین «هدیه» داده شد.

با اوج گیری بحران در اوکراین که در عمل به بروز تقابلی جدی میان روسیه و غرب منجر شده، نام شبه جزیره «کریمه» بیش از هر زمان دیگری طی سال ها و شاید دهه های اخیر بر سر زبان ها افتاده است. اما دلیل اصلی اهمیت این شبه جزیره چیست و چرا دولت روسیه تا این حد نسبت به تحولات آن حساسیت نشان می دهد؟

کریمه، شبه جزیره ای ناهموار و دارای موقعیت راهبردی در کرانه دریای سیاه که ۶۰ سال پیش از سوی رهبر اتحاد شوروی به اوکراین «هدیه» داده شد، اینک به مرکز ثقل بحرانی خطرناک تبدیل شده که روسیه و غرب را رو در روی یکدیگر قرار داده است.
این جزیره که به طور تاریخی به عنوان یک مرکز تفریحی نیز شناخته می شود، میزبان ناوگان دریای سیاه روسیه است و اکثریت ساکنین آن را روس تبارها تشکیل می دهند. جمعیتی که از جهات مختلف، با غربگرایان ساکن «کی یف»، پایتخت اوکراین، متفاوت هستند.
این سرزمین که از نظر وسعت تقریباً با کشور بلژیک برابر است، یک منطقه مهم کشاورزی نیز هست که به ویژه به کشت تنباکو شهرت دارد. کریمه به دلیل داشتن آب و هوای نیمه گرمسیری و نیز دارا بودن اقامتگاه های ساحلی متعدد، به عنوان یک مرکز گردشگری نیز مورد توجه بوده است.
اما تاریخ این سرزمین، همواره شاهد جنگ و نزاع های فراوان بوده و حکومت آن میان حکمرانان مختلف، از «هان»ها گرفته تا ونیزی ها، یونانی های بیزانسی و عثمانی ها دست به دست شده است. حکومت هایی که به دلیل جاذبه های قابل توجه این سرزمین و زمین های کشاورزی حاصلخیز، به آن توجه نشان داده اند.
سلطه مسکو بر کریمه از قرن هجدهم میلادی آغاز شد و در سال ۱۷۸۳، روسیه ناوگان دریای سیاه خود را در بخش جنوبی این شبه جزیره، یعنی جایی که اکنون شهر «سواستوپل» در آن قرار داد تأسیس کرد. از آن زمان، حاکمیت روس ها بر کریمه، به جز دوره کوتاهی در جنگ جهانی دوم و در جریان حمله آلمانی ها به شوروی، همواره تداوم داشته است.
در اواخر جنگ جهانی دوم، یعنی در ماه مه ۱۹۴۴، استالین، رهبر وقت اتحاد شوروی، همه ساکنان مسلمان کریمه را که از قوم «تاتار» تشکیل می شدند و قرن ها در این شبه جزیره زندگی می کردند، به دلیل آنچه همکاری آن ها با نازی ها می خواند، به آسیای مرکزی تبعید کرد. در این روند، تقریباً نیمی از تاتارها به واسطه بیماری و علل دیگر جان باختند.
اما رهبر بعدی شوروی، یعنی نیکیتا خروشچف، در سال ۱۹۴۵ و در اقدامی غیرمنتظره، کریمه را به عنوان یک «هدیه» به اوکراین – که خود در آن زمان بخشی از سرزمین وسیع اتحاد شوروی بود – واگذار کرد.
البته اقدام خروشچف در آن زمان دارای اهمیت چندانی نبود؛ زیرا اوکراین و روسیه هر دو جزء جمهوری های اتحاد شوروی به شمار می رفتند. اما اهمیت این امر زمانی آشکار شد که در سال ۱۹۹۱، شوروی فروپاشید و مسکو یکی از ناوگان های اصلی خود را در اختیار یک دولت تازه استقلال یافته مشاهده کرد.
در همان سال، تاتارها شروع به بازگشت به وطن اصلی خود کردند و اکنون حدود ۱۲ درصد از جمعیت کریمه را تشکیل می دهند. این قوم که هنوز خاطره تلخ اقدامات روس ها را از خاطر نبرده اند، در جریان تحولات اخیر اوکراین نیز در جبهه مخالف ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهور اوکراین برآمده و با روابط نزدیک تر اوکراین با روسیه به مخالفت پرداختند. در حال حاضر، ۵۹ درصد جمعیت کریمه را روس تبارها و ۲۴ درصد آن را اوکراینی تبارها تشکیل می دهند.
از زمان فروپاشی اتحاد شوروی تاکنون، وضعیت ناوگان دریای سیاه روسیه در سواستوپل، به موضوعی چالش برانگیز در روابط روسیه و اوکراین تبدیل شده است. در طول سالیان سال، اهمیت سواستوپل برای روسیه از آن جهت بوده که امکان دسترسی سریع مسکو به مدیترانه شرقی، بالکان و خاورمیانه را فراهم کرده است.
در سال ۲۰۱۰ و پس از چندین سال مذاکره، اوکراین موافقت کرد که در ازای دریافت تخفیف ۳۰ درصدی در خرید گاز از روسیه، مدت اجاره پایگاه دریایی روسیه در کریمه را تا سال ۲۰۴۲ تمدید کند. اوکراین برای تأمین نیازهای انرژی خود وابستگی شدیدی به روسیه دارد.
با این حال، روسیه همچنان از برخی شرایط این توافقنامه ناراضی بود. از جمله اینکه بر اساس این توافقنامه، هر زمان که روسیه بخواهد ناوگان خود در سواستوپل را ارتقا داده و یا جایگزین کند، باید موافقت دولت اوکراین را جلب نماید. به همین دلیل، از سال ۲۰۰۸ به بعد، روسیه در فکر ایجاد یک پایگاه نظامی در قلمرو سرزمینی خود و در بندر «نووروسیسک» بوده تا نیروهایش را از سواستوپل به آنجا منتقل کند.
به هر حال، به عقیده تحلیلگران، تمایل روسیه برای ادامه نفوذ خود بر کریمه، از دلایل قومی و فرهنگی ناشی می شود؛ اما در مورد سواستوپل، صرفاً اهمیت نظامی- راهبردی این بندر برای روسیه مطرح است. مجموعه این عوامل، دلایل حساسیت روسیه نسبت به کریمه را فراهم کرده است.

تحولات اخیر خاورمیانه

تحولات اخیر خاورمیانه

سیاست ما- این تعدد رویدادهای سیاسی آفتی دارد و آن این است که موجب غفلت از کلان نگری و افتادن در پهنه خبرها و گزارش‌های ظاهرا نامرتبط و گاه ملال آور می‌شود.

اما پرسش مهمی که در پس این همه رویداد وجود دارد و نباید از آن غافل شد این است که با حدود گذشت ۴ سال از آغاز تحولات انقلابی در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا و شمال افریقا آیا می‌توان از دستاوردهای این حرکت بزرگ منطقه‌ای به نفع دموکراسی، توسعه و حقوق بشر سخن گفت یا باید فهرست خسارات و زیان‌های این نهضت مردمی را برشمرد؟ آیا مجموعه رویدادهای ۴ سال اخیر پیشرفت بوده است یا پسرفت؟ برای پاسخ به این پرسش‌های کلان و مهم باید مروری بر واقعیات جاری در منطقه کرد تا هرگونه داوری و پیش بینی مبتنی بر واقعیات عینی و تجارب تاریخی باشد نه ذهنیت‌های ایدئولوژیک و دلخواهانه .

سطح تجربی تحلیل : گردشگری سیاسی در خاورمیانه

از شرق خاورمیانه شروع می‌کنیم. سومین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان علی رغم همه مخالفت‌ها و تهدیدات طالبان با رقابت ۸ کاندیدا برگزار شد و نتیجه نهایی آن در دور دوم انتخابات در چند روز آینده اعلام می‌شود که احتمالا در رقابت بین عبدالله عبدالله و اشرف غنی احمد زی، این دکتر عبدالله چشم پزشک ۵۵ساله است که پیروز انتخابات خواهد بود و قدرت را پس از ۱۲ سال از حامد کرزی تحویل خواهد گرفت و این نخستین انتقال قدرت مسالمت آمیز در افغانستان است؛ کشوری با ۳۰ حدود میلیون جمعیت که علی رغم پیشرفتهای یک دهه اخیر همچنان از نظر شاخص‌های توسعه انسانی در ردیف‌های انتهایی رنکینگ جهانی است و هنوز ویرانه‌های مستعد ساختن و آبادانی در آن بیشتر است.

کشور ۷۰۰ هزار نفری بحرین نیز با سابقه‌ای ۴۳ ساله که بعد از مالدیو کوچکترین کشور مسلمان است، هنوز دستخوش تظاهرات و درگیری‌هاست. ۷۵ درصد مردم این کشور که شیعه هستند ۳ سال است خواستار مشارکت در قدرت و سیاست به همراه اهل سنت ۲۵ درصدی این کشور هستند اما پاسخ اصلی دریافتی از آل خلیفه و آل سعود بعنوان مهمترین حامیان حکومت پادشاهی و موروثی بحرین سرکوب و زندان و اعدام بوده است اما نکته جالب این است که اینبار جنبش مقاومت و دموکراسی خواه در بحرین نه تنها میدان را خالی نکرده است بلکه انقلاب مردمی را استمرار بخشیده است و ظاهرا قصد ندارد بدون دریافت حقوق حقه خود به اعتراضات پایان دهد.

در این سو، سومین انتخابات پارلمانی عراق نیز پس از رقابت بالغ بر ۹ هزار داوطلب با پیروزی ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی توانست ۹۵ کرسی از۳۲۸ کرسی پارلمان عراق را از آن خود کند و با یک انتخابات دو ضربه سیاسی بزرگ به عربستان سعودی وارد آمد. عربستان اولا متاثر از فلسفه سیاسی واپس گرای وهابی با الگوی برگزاری هرگونه انتخابات بعنوان ساز و کار انتقال قدرت در منطقه مخالف است و از این رو انتخابات را نوعی بدعت در برابر نظام موروثی قدرت می‌داند. ثانیا ریاض با رویکرد قومی و عشیره‌ای خود برای شیعیان درعراق حق حکمرانی قایل نیست از این رو در سال‌های اخیر بنا بر شواهد فراوان تنها پشتیبان نا امنی و ترور و خشونت در عراق بوده است تا نظمی که در عراق مطلوب عربستان نیست را برهم زند. مردم عراق نیز با آگاهی از این دخالت‌های مخرب ریاض در انتخابات اخیر نسبت به انتخابات سال ۲۰۱۰ رای کمتری به سبد ائتلاف‌های علاوی و الوطنیه که از حمایت ضمنی عربستان برخوردار بودند ریختند و قدرت چانه زنی این اقلیت‌ها را به شکل محسوسی کاهش دادند.

در قلب محور مقاومت اسلامی یعنی ما بین ایران و لبنان کشور سوریه نیز پس از ۳ سال جنگ و خشونت همچنان تحت حاکمیت بشار اسد اداره می‌شود و تروریست‌های خارجی که در برهه‌هایی بسیار به غلبه بر حکومت اسد امید بسته بودند از رمق افتاده‌اند. انتخابات ریاست جمهوری این کشور نیز در حوزه‌های خارج از کشور برگزار شده است و انتخابات داخلی نیز با رقابت سه نامزد شامل ماهر عبدالحفیظ حجاز و حسان عبدالله النوری و بشار حافظ الاسد در ۱۳ خرداد ( سوم ژوئن ) برگزار خواهد شد. بشار اسد از سال ۲۰۰۰ بعد از مرگ حافظ اسد بر مسند ریاست جمهوری سوریه تکیه زده است و بسیاری از ناظران امیدوارند او با کسب تجربه از تحولات پرهزینه سال‌های اخیر با انجام اصلاحاتی سیاسی و اقتصادی بتواند با اقتدار و مشروعیت بیشتری قدرت خود را استمرار بخشد. گفته می‌شود یکی از شروط ایران در حمایت از سوریه در روزهای بی ثباتی این کشور اعمال این دست اصلاحات مبتنی بر الگوهای مردم سالاری دینی بوده است.

در شمال آفریقا، مصر به روزهای حساس نزدیک شده است. همزمان با محاکمات نه چندان عادلانه حسنی مبارک و محمد مرسی در دادگاه‌های مصر، دو نامزد ریاست جمهوری در این کشور ۸۵ میلیون نفری یعنی عبد الفتاح السیسی و حمد بن صباحی با هم رقابت کردند. اخوان المسلمین بعنوان ریشه دار‌ترین جنبش سیاسی اسلامی در مصر این انتخابات را تحریم کرده است و مشارکت ۳۷ درصدی مردم در دور اول شمارش آرا نشان داده است تحولات یکسال اخیر بعد از کودتای ارتش علیه محمد مرسی انگیزه مشارکت سیاسی را در مصر به شدت پایین آورده است. ناظران از پیروزی قطعی السیسی ژنرال ارتش مصر در این انتخابات سخن می‌گویند و باید منتظر ماند و دید که آیا او خواهد توانست دوران چهار ساله ریاست جمهوری را سپری کند؟ محمد مرسی معتقد است چنین اتفاقی محتمل نیست زیرا جامعه مصر نشان داده سرکوب پذیر نیست و تجارب ۵۰ سال اخیر سیاست ورزی در مصر نیز همین را نشان می‌دهد.

و در انتها به لیبی و تونس می‌رسیم که هرچند در مجاورت هم قرار گرفته‌اند اما وضعیتی بالکل متفاوت دارند. تونس وضع آرامی دارد. گردشگری در این کشور آفریقایی به روزهای شکوفایی خود باز می‌گردد و گذار به دموکراسی پس از زین العابدین بن علی به تدریج طی می‌شود. اما لیبی هنوز از خلا قدرت دوران پس از قذافی خارج نشده است و بلافاصله بعد از رای کنگره ملی لیبی به احمد معیتیق نخست وزیر لیبی این کشور وسیع ۶ میلیون نفری شاهد شبه کودتایی از سوی ژنرال خلیفه حفتر بوده است. نظامی ِ مرموزی که ظاهرا دوقلوی السیسی در شاخ آفریقاست و چندان میانه خوبی با انتخابات و دموکراسی ندارد و در رویکردی خوش بینانه امنیت و ثبات نظامی را بر دموکراسی و آزادی ترجیح می‌دهد.

سطح نظری تحلیل : نظریه نو واقع گرایی کلاسیک

این رویدادها چه چیزی را به ما نشان می‌دهد؟ امیدوارکننده است یا مایوس کننده؟ خاورمیانه را به سوی دموکراسی سوق می‌دهد یا دیکتاتوری؟ به سوی نظم جدید سوق می‌دهد یا آنارشی؟ این همه تحولات متفاوت و مهم چشم انداز چندان روشنی را پیش روی ما قرار نمی‌دهد اما نمی‌توان در این فضای خاکستری و غیر شفاف متوقف ماند و آینده پژوهی نکرد. به نظر می‌رسد در میان مکاتب و نظریه‌های گوناگون روابط بین الملل، مکتب واقع گرایی و شاخه نظری واقع گرایی نوکلاسیک می‌تواند تا حدودی به پرسش‌های ما پاسخ دهد. نو کلاسیک‌های واقع گرا مانند رئالیست‌های کلاسیک هرچند بیش ازهر چیز بر عوامل مادی قدرت بعنوان متغیر تاثیر گذار بر روابط بین الملل تاکید می‌کنند و سیاست خارجی را تابعی از جایگاه دولت در نظام بین الملل بویژه در بعد نظامی می‌دانند اما نو واقع گرایان کلاسیک برداشت‌های ذهنی از یکسو و ساختار داخلی دولت‌ها را از سوی دیگر در این جایگاه موثر می‌دانند. نو واقع گرایان شهیری مانند جک اسنایدر و جان مرشایمر از دو نحله تهاجمی و تدافعی در این مکتب سخن می‌گویند که به نظر می‌رسد وضعیت کشورهای خاورمیانه در آینده با توجه به تحولات ۴ سال اخیر در چارچوب واقع گرایی تهاجمی قابل تحلیل است. در این شکل از واقع گرایی آنارشی و هرج و مرج ِ ایجاد شده موجب می‌شود ساختار دولت‌ها به سوی افزایش روز افزون قدرت سوق پیدا کند تا بیش از هر اولویتی مثل دموکراسی و توسعه، امنیت کشور تضمین یابد. احساس مسئولیت و ضرورت دخالت آنها در سیاست برخی ژنرال‌ها در کشورهای عربی در سطح داخلی و چراغ سبز قدرتهای بزرگ به آنها در سطح بین المللی در این چارچوب قابل تحلیل است. در واقع گرایی تهاجمی تاثیر فشارهای خارجی و بین المللی در تصمیم سازی‌ها بیشتر از متغیرهای داخلی است. در سطح داخلی نیز قدرت دولتی بر قدرت ملی ترجیح دارد. از این رو در چنین فضایی که واقع گرایی تهاجمی پیش روی ما می‌نهد می‌توان فهمید چرا اخوال الملسین در یکسال اخیر در مصر و شیعیان در ۳ سال اخیر در بحرین با این شدت سرکوب می‌شوند و صدای مدافعان نمادین حقوق بشر مانند ایالات متحده مریکا در نمی‌آید. (البته کارنامه ناموفق و فهرست ناکامی‌های واشنگتن در خاورمیانه در حوزه‌های سیاسی و فرهنگی و حقوق بشری بحث تفصیلی جدا گانه‌ای می طلبد که به زودی در باره آن خواهم نوشت.)

نتیجه گیری : یاس کوتاه مدت و امید بلند مدت

به هر حال در مقام نتیجه گیری و جمع بندی می‌توان گفت در کوتاه مدت خاورمیانه و کشورهای مورد اشاره چشم انداز روشن و امید بخشی را پیش روی ما قرار نمی‌دهند و وضعیت پاندولی و بی‌ثبات بین انتخابات و اعتراضات و سرکوب و ترور فضای غالب

انهاین کشورها خواهد بود اما آیا با نگاه به این رویکرد کوتاه مدت می‌توان نتیجه گیری کرد که این تحولات انقلابی پروژه یا پروسه ناکامی بوده است؟ پاسخ منفی است. به نظر می‌رسد این تحولات ۴ ساله علی رغم هزینه‌ها و تخریب‌های فراوانی که به بار آورده است، تجارب ارزشمندی نیز برای گروه‌ها، نهادها و اقشار سیاسی و فرهنگی و رسانه‌ای کشورهای مسلمان خاورمیانه به ارمغان اورده است که تکیه به این دستاوردها و تجارب می‌تواند سیر تحولات آینده را به سوی ثبات، توسعه و دموکراسی هدایت کند. تجارب ارزشمندی مانند ضرورت عدم اتکا به قدرت‌های خارجی در مبارزات سیاسی داخلی، اولویت دادن به توسعه و پیشرفت در گفتمان‌های سیاسی و پرهیز از سیاست زدگی ایدئولوژیک، ضرورت کادرسازی مدیریتی برای دوران پس از مبارزه و تبدیل وعده ها به برنامه های عملیاتی و...

روشنفکران مسلمان می‌دانند که امروز خاورمیانه در یک بزنگاه تاریخی بسر می‌برد. دو راه پیش روی گروه‌ها و جنبشهای اسلامی است؛ راه اول تسلیم در برابر ژنرال‌های نظامی وابسته به غرب و بازگشت این منطقه به نظم کلاسیک قبل از بیداری اسلامی است و راه دوم عبور از بی ثباتی امروز برای ایجاد نظمی نویت مبتنی بر استقلال، دموکراسی و توسعه مبتنی بر هویت بومی و اسلامی است. روشنفکران مسلمان به خوبی می‌دانند راه دوم هرچند پرهزینه و نیازمند صبر و تامل و تدبیر است اما آینده روشنی را به نسل‌های اینده مردم در خاورمیانه وعده می‌دهد.

 

 

برنامه درسی رشته های دوره دکتری دانشگاه آزاد

لیست برنامه درسی رشته های  دوره دکتری  دانشگاه آزاد اسلامی

توضیحات	کد رشته	گروه	نام رشته	مقطع
	67118	دامپزشکی	قارچ شناسی دامپزشکی	دکتری
	67108	دامپزشکی	دستیاری مامایی و بیماریهای تولید مثل دام	دکتری
	67105	دامپزشکی	دستیاری بیماریهای طیور	دکتری
	67115	دامپزشکی	پیشگیری بیماریهای دامی	دکتری
	67103	دامپزشکی	دستیاری فیزیولوژی دامپزشکی	دکتری
	67114	دامپزشکی	میکروبیولوژی دامپزشکی	دکتری
	67113	دامپزشکی	دستیاری دامپزشکی پاتالوژی جراحی علوم تشریحی	دکتری
	67112	دامپزشکی	دوره های تخصصی دستیاری دامپزشکی	دکتری
	67111	دامپزشکی	دستیاری انگل شناسی	دکتری
	67109	دامپزشکی	دستیاری رادیولوژی دامپزشکی	دکتری
	67107	دامپزشکی	دستیاری کلینکال پاتالوژی دامپزشکی	دکتری
	67102	دامپزشکی	بافت شناسی مقایسه ای دامپزشکی	دکتری
	67101	دامپزشکی	دامپروری	دکتری
	67104	دامپزشکی	دستیاری بهداشت و مواد غذایی	دکتری
	67100	دامپزشکی	فارماکولوژی دامپزشکی	دکتری
	67110	دامپزشکی	بهداشت و بیماریهای آبزیان	دکتری
	67117	دامپزشکی	دامپزشکی	دکتری
	67106	دامپزشکی	دستیاری بیماریهای داخلی دامهای بزرگ	دکتری
قابل اجرا از ورودی 1392 و به بعد	17185	علوم انسانی	جغرافیا برنامه و برنامه ریزی روستایی 4 گرایش	دکتری
	17251	علوم انسانی	مدیریت آموزشی	دکتری
	17311	علوم انسانی	روانشناسی گرایش سلامت	دکتری
	17187	علوم انسانی	جغرافیای طبیعی و انسانی	دکتری
	17175	علوم انسانی	فلسفه	دکتری
منسوخ برای ورودی 1392 و به بعد	917185	علوم انسانی	جغرافیا و برنامه ریزی روستایی-منسوخ	دکتری
	17208	علوم انسانی	کتابداری و اطلاع رسانی	دکتری
	17192	علوم انسانی	حقوق عمومی	دکتری
	17198	علوم انسانی	جامعه شناسی	دکتری
	17272	علوم انسانی	مدیریت آموزش عالی	دکتری
	17204	علوم انسانی	مدیریت تکنولوژی	دکتری
	17273	علوم انسانی	تربیت بدنی و علوم ورزشی	دکتری
	17274	علوم انسانی	تربیت بدنی و علوم ورزشی رشد و تکامل و یادگیری حرکتی	دکتری
	17275	علوم انسانی	تربیت بدنی و علوم ورزشی گرایش رفتار حرکتی	دکتری
	17276	علوم انسانی	تربیت بدنی و علوم ورزشی گرایش مدیریت ورزشی	دکتری
	17177	علوم انسانی	روانشناسی عمومی	دکتری
	17196	علوم انسانی	علوم ارتباطات	دکتری
	17186	علوم انسانی	جغرافیای سیاسی	دکتری
	17207	علوم انسانی	زبانشناسی همگانی	دکتری
	17190	علوم انسانی	باستانشناسی	دکتری
	17205	علوم انسانی	حسابداری	دکتری
	17188	علوم انسانی	مدیریت	دکتری
	17203	علوم انسانی	مدیریت بازرگانی	دکتری
	17202	علوم انسانی	مدیریت و برنامه ریزی امور فرهنگی	دکتری
	17199	علوم انسانی	علوم اقتصاد و علوم بازرگانی	دکتری
	17197	علوم انسانی	زبان و ادبیات عرب	دکتری
	17195	علوم انسانی	مدیریت دولتی	دکتری
	17194	علوم انسانی	ادبیات فرانسه	دکتری
	17193	علوم انسانی	حقوق کیفری و جرم شناسی	دکتری
	17191	علوم انسانی	حقوق خصوصی	دکتری
	17189	علوم انسانی	مشاوره	دکتری
	17206	علوم انسانی	آموزش زبان انگلیسی	دکتری
	17181	علوم انسانی	تاریخ	دکتری
	17174	علوم انسانی	فرهنگ و زبانهای باستانی ایران	دکتری
	17173	علوم انسانی	فلسفه تعلیم و تربیت و برنامه ریزی درسی	دکتری
	17176	علوم انسانی	حقوق بین الملل عمومی	دکتری
	17178	علوم انسانی	الهیات و معارف اسلامی	دکتری
	17180	علوم انسانی	علوم سیاسی	دکتری
	17182	علوم انسانی	روانشناسی بالینی	دکتری
	17183	علوم انسانی	روانشناسی تربیتی	دکتری
	17184	علوم انسانی	زبان و ادبیات فارسی	دکتری
	17172	علوم انسانی	جغرافیا و برنامه ریزی شهری	دکتری
	17179	علوم انسانی	روابط بین الملل	دکتری
	37143	علوم پایه	ریاضی - گرایش هندسه و توپولو‍ِژی	دکتری
	37134	علوم پایه	شیمی	دکتری
	37112	علوم پایه	آمار	دکتری
	37135	علوم پایه	علوم زمین شناسی	دکتری
	37115	علوم پایه	فیزیولوژی گیاهی	دکتری
	37113	علوم پایه	ریاضی	دکتری
	37114	علوم پایه	فیزیولوژی جانوری	دکتری
	77121	هنر	معماری	دکتری
این برنامه جایگزین برنامه قبلی رشته شیلات از ورودی 89 به بعد شده است	47178	کشاورزی	تکثیر و پرورش آبزیان (جایگزین شیلات)	دکتری
	27172	فنی مهندسی	متالوژی مواد	دکتری
	27175	فنی مهندسی	کامپیوتر	دکتری
	27173	فنی مهندسی	مهندسی نساجی	دکتری
	27169	فنی مهندسی	مهندسی شیمی	دکتری
	27167	فنی مهندسی	مهندسی محیط زیست	دکتری
	27170	فنی مهندسی	مهندسی برق	دکتری
	27174	فنی مهندسی	مهندسی پزشکی	دکتری
	27164	فنی مهندسی	مهندسی مکانیک	دکتری
	27165	فنی مهندسی	صنایع	دکتری
	27166	فنی مهندسی	مهندسی هسته ای	دکتری
	27168	فنی مهندسی	مهندسی پلیمر	دکتری
	77133	گروه مورد نظر..	شهرسازی	دکتری
	47148	کشاورزی	علوم مرتع	دکتری
	47176	کشاورزی	توسعه کشاورزی	دکتری
این برنامه از ورودی 89 منسوخ شده است و برنامه تکثیر و پرورش آبزیان جایگزین آن می باشد	947178	کشاورزی	شیلات - منسوخ	دکتری
	47177	کشاورزی	اصلاح نژاد دام	دکتری
	47179	کشاورزی	مکانیزاسیون کشاورزی	دکتری
	47149	کشاورزی	جنگلداری	دکتری
	47146	کشاورزی	زراعت	دکتری
	47175	کشاورزی	اصلاح نباتات	دکتری
	47145	کشاورزی	بیو تکنولوژی کشاورزی	دکتری
	47144	کشاورزی	علوم و مهندسی و آبخیزداری	دکتری
	47142	کشاورزی	مکانیک ماشینهای کشاورزی	دکتری
	47141	کشاورزی	علوم و صنایع غذایی	دکتری
	47140	کشاورزی	اقتصاد کشاورزی	دکتری
	47137	کشاورزی	خاکشناسی	دکتری
	47139	کشاورزی	حشره شناسی کشاورزی	دکتری
	47136	کشاورزی	علوم باغبانی	دکتری
	47147	کشاورزی	علوم و صنایع چوب	دکتری
	47135	کشاورزی	محیط زیست	دکتری
	47134	کشاورزی	تغذیه دام	دکتری
	47150	کشاورزی	ترویج و آموزش کشاورزی	دکتری
	47138	کشاورزی	بیماری شناسی گیاهی	دکتری

دانلود رایگان کتابهای تاریخ

	صفحه (75): « < 1 2 3
تمبرهای یادبود از سال 1384 تا 1392 . حق تکثیر: صاحب اثر خودم هستم و اجازه ی نشر آن را می دهم ۰۲.۱۱.۱۳۹۲, ۰۲:۲۷ 1540 5.2 از 6 (25 رای) 5,12 مگابایت تاریخ معاصر ایران: از تاسیس تا انقراض سلسله قاجاریه . بخشی از دیباچه کتاب: " میخواهم به شمال مملکت بروم، سفیر انگلیس اعتراض می کند ! می .. ۳۰.۱۰.۱۳۹۲, ۰۴:۴۴ 7077 5.5 از 6 (66 رای) 14,04 مگابایت تمبرهایی از سال 1318 تا 1368 . برای کسانی که تمبرهای قدیمی علاقه دارند می تواند بسیار جالب باشد حق تکثیر: صاحب اثر .. ۲۸.۱۰.۱۳۹۲, ۰۴:۴۴ 3815 5.43 از 6 (53 رای) 8,86 مگابایت تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطن پرستان اصفهان و بختیاری ب‍ا ت‍وض‍ی‍ح‍ات‌ و ح‍واش‍ی‌ و م‍ق‍دم‍ه‌ ب‍ق‍ل‍م‌: ح‍س‍ی‍ن‌ س‍ع‍ادت‌ ن‍ور.. ۱۳.۱۱.۱۳۹۲, ۰۱:۳۳ 3198 5.3 از 6 (37 رای) 5,00 مگابایت روابط امین السلطان و ملکم . منبع مقاله: نشریه بررسی های تاریخی، مرداد و شهریور 1350 - شماره 34 - (28 صفحه - از 53 تا 80) ۲۶.۱۰.۱۳۹۲, ۱۷:۴۸ 223 5.33 از 6 (3 رای) 5,10 مگابایت اسنادی از مجموعه میرزا ملکم خان . منبع مقاله: نشریه بررسی های تاریخی، خرداد و تیر 1350 - شماره 32 - (32 صفحه - از 203 تا 234) ۲۶.۱۰.۱۳۹۲, ۱۷:۴۱ 290 5.5 از 6 (6 رای) 5,71 مگابایت روشنفکران ایرانی و غرب: سرگذشت نافرجام بومی‌گرایی . حق تکثیر: ‏‫تهران‬‏‫: نشر و پژوهش فرزان روز‬‏‫، چاپ ششم: ۱۳۹۲ ۱۷.۱۰.۱۳۹۲, ۱۹:۵۷ رتبه دهی نشده کشف حجاب . کتاب « کشف حجاب » شامل موارد زیر می باشد : سخن نخست- رضاشاه : از هر چه زن چادری است بدم می.. ۱۷.۱۰.۱۳۹۲, ۰۱:۵۹ 1865 4.42 از 6 (19 رای) 3,59 مگابایت روابط بازرگانی روس و ایران . حق تکثیر: ت‍ه‍ران‌: ب‍ن‍ی‍اد م‍وق‍وف‍ات‌ دک‍ت‍ر م‍ح‍م‍ود اف‍ش‍ار ی‍زدی‌، .. ۱۵.۱۰.۱۳۹۲, ۰۳:۱۵ 1054 5.14 از 6 (21 رای) 4,46 مگابایت گفنگوهای من با شاه - جلد 2 زی‍رن‍ظر: ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ‌ م‍ه‍دوی‌ حق تکثیر: : طرح‌ ن‍و‏.. ۱۰.۱۰.۱۳۹۲, ۱۰:۲۴ 4 از 6 (5 رای)
صفحه (75): « < 1 2 3