هزاره سوم و نظام بین الملل

هزاره سوم و روندهای کلان نظام بین الملل

هر برهه ای از تاریخ نظام بین المللی شاهد روندهایی است، که بر رفتارواحدهای سیاسی، نقشی تأثیرگذار و یا حتی تعیین کننده داشته اند. این مقوله ها بیشتر شامل آن دسته از مواردی است که در محیط بین المللی به صورت جاری درآمده و به واسطه غلبه داشتن بر رفتار دولتها اثرگذارهستند. به طور مثال در طی قرن شانزدهم تا اوایل قرن بیستم، استعمارو گسترش قلمرو، یکی از روندهای نظام بین الملل بوده است؛ اما محیطبین المللی بعد از جنگ دوم جهانی (دوره نظام دو قطبی) شاهد استقلال ملل مستعمره و افزایش تعداد اعضای نظام بین المللی بود و بر این اساس دولت ها نمی توانستند، گسترش قلمرو ارضی را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار دهند. منظور از روندها: پروسه ها و فرایندهایی است که در نظام، به صورت عمومی درآمده و رفتار بازیگران را تحت الشعاع قرارمی دهد، به طوری که حتی به صورت الزامات نظام نمایان می شوند.

در هزاره جدید نیز محیط بین المللی شاهد روندهای نوینی است که خود را به واحدهای سیاسی تحمیل کرده و بر کیفیت داده ها و خروجی سیاست خارجی اعضاء مؤثر است. برخی از ملزومات کنونی نظام بین الملل در گذشته شکل گرفته و تا حال حاضر ادامه یافته است، برخی دیگر نیز بعد از اشغال افغانستان و عراق ایجاد شده و از این نظر جدیدهستند، که در این فرصت به مهمترین روندها خواهیم پرداخت.

بازیگران جدید محیط بین المللی:

سالها بعد از اینکه دولتها شکل گرفت (1648)، بازیگرانی غیر دولتی نیز به وجود آمدند، که حاکمیت آنها راتحدید می کردند. یکی از این بازیگران کلیسا(1) و دیگری سازمان های بین المللی هستند. به طور نمونه مؤسسه بین المللی آمار و کمیسیون اروپایی (رود دانوب)، که به ترتیب در سال های 1853 و 1856 شکل گرفتند.

از دیگر موارد جنبش های اجتماعی ایدئولوژیک فراملی (مثل بین الملل سوسیالیسم اول که در هه شصت قرن نوزده شکل گرفت) وشرکت های چند ملیتی است. این بازیگران، انحصار نقش دولتها را درعرصه بین المللی شکستند. البته ظهور و حضور این بازیگران به مشروعیتی بستگی داشته و دارد که دولتها به آنها می دهند. همانطور که نو واقعگرایان معتقدند: دولتها مهمترین بازیگران ـ و نه البته تنهابازیگران ـ عرصه بین المللی هستند.

(یاکوبسن کاکس)(2)، بازیگران غیر دولتی را سیستم های غیرمستقلی می داند که تابع شرایط محیط هستند.... اصولا برای بازیگران، دو شرط اساسی در نظر گرفته می شود: یکی قدرت تصمیم گیری ودیگری توان اجرای تصمیمات، که در واقع هر دو از شرایط استقلال بازیگر است. (3) بازیگران غیر دولتی توان تصمیم گیری دارند، ولی دراجرای این تصمیمات با موانعی روبرو هستند. در اینجا قصد بر آن نیست تا همه این بازیگران را برشمرده و توضیح داده شود، بلکه پژوهش تنهابه دو مورد افکار عمومی داخلی و بین المللی و سازمانهای تروریستی اشاره می کند، که در سال های اخیر بیش از پیش اهمیت یافتند.
افکار عمومی داخلی و بین المللی:

به واسطه تحولات شگرفی، چون انقلاب در اطلاعات و ارتباطات که در سال های اخیر در محیط بین المللی روی داد، نقش افکار عمومی بیش از پیش مد نظر است. گسترش دموکراسی، ظهور همکاری های فراملی؛ مثل نهضت سبزها، تکامل تکنولوژی اطلاعاتی و افزایش دسترسی به آن، کوتاه شدن فاصله ها و... سبب گردید تا افکار عمومی خود را هر چه بیشتر در اداره امور جهان دخالت دهد.

جرمی بنتام (4) اولین اندیشمندی بود، که بحث افکار عمومی راگسترش داد. او استدلال می کرد که افکار عمومی این قدرت را دارد که مطمئن شود حکمرانان به گونه ای رفتار می کنند که بیشترین شادیها رانصیب بیشترین تعداد افراد جامعه نمایند. افکار عمومی تحت نفوذارتباطات عمومی و مطبوعات سیاسی قرار دارد. علاوه بر آن، مطبوعات با بهره گیری از تکنولوژی های گوناگون، سعی دارند تا دیدگاه های خود راانتقال داده و افکار عمومی را متناسب با خواست خود تغییر دهند. (5)

در میان بازیگران غیردولتی، افکار عمومی نقش و ممیزات بخصوصی دارد، به طوری که برخلاف دیگر بازیگران غیر دولتی، فاقد سازماندهی ورهبری است. در عین حال مهم ترین منبع مشروعیت، حکومت ها ورفتارهای آنهاست. امروزه هیچ پژوهشگری نیست که به نقش افکارعمومی در عملیاتی سازی سیاست خارجی عنایت نداشته باشد. به طورمثال ماشین تبلیغاتی بوش پسر، شش ماه تلاش نمود تا افکار عمومی آمریکا را برای حمله به عراق مهیا کند. علاوه بر آن، یکی از دلائل اساسی اینکه کاخ سفید به جنگ های طولانی مدت یا با تلفات سنگین اقدام نمی کند، به واکنش های منفی مردم آمریکا باز می گردد. در کنارافکار عمومی داخلی ـ همچنان که در بالا آمده است ـ افکار عمومی سایر ملل جهان نیز اهمیت می یابد. البته نقش افکار عمومی بین المللی اخیرٹ برجسته تر شده است. به طور مثال، عکس العمل شهروندان هشت کشور مخالف جنگ آمریکا ]با عراق [ (از جمله برلین، بروکسل، رم، پاریس، مسکو، وین و... ) در موضع گیری برخی از کشورها علیه اقدام آمریکا در حمله مؤثر بوده و نهایتٹ آلمان و فرانسه را به موضع گیری سیاسی علیه آمریکا واداشت (6).

برخلاف تصویر نومحافظه کاران آمریکا، به واسطه اقدامات یکجانبه گرایانه آمریکا در محیط بین المللی، دیدگاه مردم کشورهای جهان راجع به ایالات متحده بیش از پیش منفی می گردد. در نظر سنجی اخیرمؤسسه گالوپ مشخص شد که 55 درصد از شهروندان بریتانیا، آمریکا رابه عنوان تهدید مطرح کردند. همچنانکه در طی تفحص شبکه بی بی سی، متوجه شدند که 60 درصد از اندونزیاییها، 71 درصد اردنیها، 25 درصد از کانادائی ها فکر می کنند که تهدیدات ایالات متحده بیش ازتهدیدات القاعده است (7). با توجه به پروسه دموکراتیزه شدن حکومت ها، این گونه دیدگاه ها در سیاست خارجی واحدهای سیاسی تأثیرگذار خواهد بود و از طریق انتخابات، اعتراضات، اعتصابات و... به حوزه حاکمیت و تصمیم گیری سیاسی انتقال می یابد.
سازمانهای تروریستی:

فروپاشی شوروی و کاهش نگرانی های امنیتی برآمده از رفتار خصومت آمیز دولتها تقریبٹ مقارن بود با افزایش توجه به سازمان های تروریستی. بدین معنا که، همچنان که از نگرانی دولتها ازتهدیدهای سایر دولت ها کاسته می شد، بر ادراک آنها از تهدیدهای تروریستی افزوده شده است. در حال حاضر پارادایم امنیتی حول محورمبارزه با تروریسم می گردد. این سازمانها به واسطه نوع آثاری که درمحیط بین المللی دارند، بیش از پیش مدنظر سیاستمداران واستراتژیستها قرار دارند. مطالعه و بررسی سازمانهای تروریستی بخش زیادی از متون امنیتی را (بعد از فروپاشی شوروی) به خود اختصاص داده اند.

حملات تروریستی سابقه ای طولانی دارد، اگرچه هیچ گاه اهمیت آنهاتا به این اندازه نبوده است. تروریست هایی که از زمان گذشته تاکنون وجود داشته اند، عبارتند از: ناسیونالیست ها، آنارشیست ها و افراطیون راست و چپ (8). اما امروزه تروریسم طیف های متعددی از گروه ها را دربر می گیرند.

به واسطه اینکه در مورد تعریف تروریسم اجماع نظر وجود ندارد، لذااطلاق عنوان تروریسم به گروهی خاص محل مناقشه قرار می گیرد(9). به علاوه مصادیق تروریسم نیز مناقشه برانگیز شده است، به طوری که پاره ای از گروه ها و افراد زمانی به عنوان تروریسم و زمانی دیگر به عنوان جنبش آزادیخواه شناخته می شوند، یا بالعکس. نمونه بارز آن را می توان در رفتار کاخ سفید در قبال مجاهدان افغانی دید. تا زمانی که آنها علیه ارتش سرخ می جنگیدند، به مثابه مبارزان راه آزادی قلمداد می شدند؛ولی وقتی علیه منافع آمریکا اقدام کردند، به عنوان گروه های تروریستی تحت تعقیب و مورد هدف قرار گرفتند. مثال بارز دیگر قضاوت های متضادی است که از سوی جوامع اسلامی و غربی در خصوص فلسطینیان و اسرائیلیان ارائه می شود.

تروریسم را به انواع زیر تقسیم بندی می کنند:

1. تروریسم دولتی (State Terrorism): که خود به کشتار شهروندان می پردازد. در این خصوص می توان به عملکرد رژیم های مستبد ودیکتاتور اشاره کرد.

2. تروریسم بین الملل (International Terrorism): که در آن تروریست ها با پشتیبانی از برخی دولتها اقدام به عملیات تروریستی دردیگر کشورها می کنند.

3. تروریسم محلی (Domestic Terrorism): در این نوع از تروریسم، تروریست ها در داخل کشور خود بر ضد حکومت دست به عملیات تروریستی می زنند.

4. تروریسم فراملی (Transnational Terrorism): که در قالب آن تروریستها از ملیت های مختلف در کشورهای دیگر اقدام به عملیات تروریستی می کنند(10).

امروزه با توجه به پروسه جهانی شدن و گذار جوامع به طرف پیوستگی اقتصادی، آثار حملات تروریستی به سایر نقاط نیز کشیده می شود و لذاحتی تروریسم محلی که در فوق بدان اشاره شد، تبعات امنیتی بر محیطبین المللی دارد.

ماهیت گروه های تروریستی، ابزارها و شیوه های آنها در حال دگرگونی و پیچیده شدن است. حمله به مراکز استراتژیک آمریکا در یازده سپتامبر2001، نقطه عطفی در تثبیت جایگاه گروه های تروریستی به عنوان یک تهدید جهانی است. در واقع یازده سپتامبر پیام جهانی شدن پدیده تروریسم و پیوستگی امنیت در سراسر جهان بود. این حادثه نشان داد که ما در جهان به هم وابسته ای زندگی می کنیم که در آن همه یک واقعه راشاهدند. بنابراین یازده سپتامبر نشان داد که تهدیداتی وجود دارند که حتی ابرقدرت ها نیز نمی توانند مانع از ظهور و بروز آنها گردند. (11)

حملات یازده سپتامبر در تثبیت اعتبار تهدیدات تروریستی، جایگاه منحصر به فردی دارد. به واسطه ادراک از تهدیدات تروریستی روابطقدرت های بزرگ نیز تحولات شگرفی را شاهد بود. وقتی جرج بوش پسرو همکاران او به قدرت رسیدند، ... هدف سیاست خارجی خود را مقابله باچین، فدراسیون روسیه و دولت های واپس مانده و شکست خورده درحکومت برخی کشورهای جهان سوم قرار دادند. در پی حملات یازده سپتامبر، بخشی از طرح بالا که مربوط به قدرتهای بزرگ بود، کاملا تغییرکرد. (12) چارلز کراثامر(13) از نومحافظه کاران آمریکا، بعد از حادثه یازده سپتامبر تغییر اساسی را در سیاست خارجی آمریکا پیشنهاد کرد. وی گفت: نخستین تغییر، اتحاد دوباره با کشورها و تعیین اولویت های آمریکا است که حیاتی ترین آن رابطه با روسیه است. حملات یازده سپتامبر و مبارزه با تروریسم... راهی برای همکاری اتحاد روسیه و غرب گشود (گزیده تحولات جهان، 1382).

امروزه بیشترین نگرانی ها معطوف به دستیابی سازمانهای تروریستی به سلاح های کشتار جمعی است. این در حالیست که ابزارهای مختلف پرتاب این سلاح ها نیز قدرت بیشتری یافتند. امروزه حتی در جنگ های داخلی نیز از موشک استفاده می شود.... نگرانی دیگر در مورد تروریستهابه حمله این گروه ها به تأسیسات سلاح های کشتار جمعی بازمی گردد(14). با توجه به اینکه نگهداری و استفاده از سلاح های کشتارجمعی (مخصوصٹ سلاح های هسته ای) نیازمند تخصص فنی پیچیده ای است، لذا گروه های تروریستی برای بهره برداری از این سلاح ها مشکلات زیادی دارند. البته در مورد سلاح های میکروبی وشیمیایی محدودیت های کمتری خواهند داشت.

بعد از فروپاشی شوروی نقش افکار عمومی داخلی و بین المللی وسازمانهای تروریستی بیش از پیش برجسته گردید. در رویکردهای امنیتی و استراتژیک، سازمانهای تروریستی جایگاه خاصی را اشغال کرده اند و به عنوان بازیگران مؤثر در محیط بین المللی که در کیفیت روابط میان واحدهای سیاسی و منافع آنها (مثل امنیت) تأثیر گذارهستند، مورد توجه قرار گرفته اند.
جهانی شدن

(15)از ملزومات نوین نظام بین الملل کنونی، حرکت به سوی جهانی شدن وپیوند جوامع بشری است. این حرکت به سمت تداخل حوزه های اقتصادی و ارتباطی و... ، پروسه ای (و از دید برخی پروژه ای) است، که شرایط نوینی را پیش روی جوامع سیاسی قرار داده و هر یک را واداشته تا برای تطابق با آن تغییراتی را بپذیرند. به طور نمونه دولت ایالات متحده هر ساله ده ها هزار نفر از کشورهای مختلف را به صورت مهاجر، مقیم یا حتی شهروند می پذیرد تا مردم این کشور شرایط چند تمدنی راتمرین کنند و خود را با آن منطبق سازند.

مارشال مک لوهان در سال 1970 کتابی تحت عنوان (جنگ و صلح در دهکده جهانی) نوشت و بدین ترتیب واژه جهانی شدن وارد ادبیات سیاسی و بین المللی شد. این واژه به یکی از اصطلاحات رایج و مد روزدرآمده است. البته برخی از متفکرین و اندیشمندان معتقدند که فرایندجهانی شدن با پروسه اقتصاد سرمایه داری آغاز گردید. از زمانی که سرمایه داری شکل گرفت، یعنی از چهار یا پنج سده پیش، یا به عقیده والرشتین از قرن 16 میلادی شکل گیری و تسلط نظام سرمایه داری برجهان آغاز گردید. (16)

جهانی شدن در مفهوم عام آن عبارت است از درهم ادغام شدن بازارهای جهان در زمینه های تجارت، سرمایه گذاری مستقیم وجابجایی و انتقال سرمایه، نیروی کار و فرهنگ در چارچوب سرمایه داری و آزادی بازار و سرانجام سر فرود آوردن جهان در برابرقدرتهای جهانی بازار که منجر به شکافته شدن مرزهای ملی و کاسته شدن از حاکمیت دولت خواهد شد. (17)

دیدگاه های مختلفی در غرب در مورد جهانی شدن مطرح گردیده، ولی به طور کلی می توان آنها را در دو گروه تقسیم کرد: گروه نخست که موافق جهانی شدن هستند، آن را نیروی پرقدرت مثبتی که به لیبرالیسم اقتصادی، دموکراسی سیاسی، جهان شمولی فرهنگی، همکاریهای فراملی، اشاعه ابداعات تکنولوژیک، ظهور فرهنگ مصرف و... رهنمون می شود، معرفی می کنند. این گروه عناوینی؛ مانند دهکده جهانی، همسایگی جهانی و جامعه جهانی را مطرح می کنند. کنیچی اوهمای، ارنست کلنر و فوکویاما از این دسته هستند.

گروه دوم، دیدگاه های بدبینانه همراه با شک و تردید نسبت به جهانی شدن دارند و به نیروهای مخالف جهانی شدن در زمینه های سیاسی، اقتصادی، صنعتی، و فرهنگی اشاره و تأکید می کنند. اینان به ویژه درعرصه اقتصاد سیاسی، جهانی شدن را عامل افزایش بیکاری و کاهش تولیدات اقتصادی می دانند. عده ای از آنها (نومارکسیست ها)، جهانی شدن را یکی از گام های استعمار جهت سلطه دولت های سرمایه داری شمال بر دولتهای فقیر جنوب معرفی می کنند. (18)

معتقدین جهانی شدن بیشتر از طیف اقتصاددانان و متخصصین ارتباطات هستند. اگرچه متفکرینی از سایر حوزه های علوم انسانی نیزدر آنها دیده می شود. در میان موافقان (هلد و مک گرو... با جدا کردن راه خود از اوهمای و همفکران او، آنها را از (جهان گرایان افراطی)نامیدند). (19) اوهمای معتقد است که اصولا دیگر نیازی به دولت ـ ملتهاوجود ندارد. وی می گوید: دولت ها و ملتها برای سازماندهی فعالیت انسانی و اداره تلاش های اقتصادی در یک جهان بدون مرز به واحدهایی غیرطبیعی، معلول و ناکارآمد بدل شده اند. (20)

از زمان پایان جنگ سرد جهانی شدن یکی از برجسته ترین خصوصیت امور اقتصادی بین الملل بوده، در سطح قابل ملاحظه ای سیاست را نیز شامل شده است.... هر چند جهانی شدن در آغاز قرن بیست و یک مشخصه روشن اقتصاد بین الملل است، اما در مورد وسعت و اهمیت جهانی شدن اقتصادی حتی در مباحث تخصصی نیز کج فهمی و اغراق بسیار زیاد شده است. جهانی شدن آنقدر که بسیاری ازناظران معاصر معتقدند وسیع نبوده و نتایج گسترده ای نداشته است. (21)گیلپین در مورد بازیگران اقتصاد بین المللی می گوید:

دولت سرزمینی به عنوان بازیگر اصلی هم در حوزه داخلی و هم درحوزه بین المللی همچنان نقش اصلی را دارد. هر چند منظور این نیست که دولتها تنها بازیگران با اهمیت هستند. بازیگران مهم دیگری نیزمثل صندوق بین المللی پول و کمیسیون اروپا وجود دارند. اما من تأکیدمی کنم که علی رغم اهمیت دیگر بازیگران، حکومتهای ملی هستند که تصمیمات اصلی را در حوزه اقتصادی می گیرند. (22)

رابت کوپر به ظهور دو فرایند نامتقارن و متضاد واگرایی و همگرایی درنظام بین الملل پس از فروپاشی شوروی می پردازد. از نظر وی مسائل اقتصادی پیوسته در حال جهانی شدن است و امور نظامی از طریق اتحادها در جریان هستند. اما سیاست مدام در حال محلی شدن است واتحادیه اروپا بارزترین نمونه آن است. به موازات اینکه اتحادیه اروپاپیش می رود، تمایز بین موفقیت همگرایی اقتصادی و فقدان نسبی همگرایی سیاسی روشنتر می شود. (23)

مهمترین نمود جهانی شدن در تجارت بین الملل است. تجارت از بقیه حوزه های اقتصادی رشد بیشتری داشته است. هر چند هنوز هم بخش عمده تجارت میان آمریکا، اروپا و ژاپن صورت می گیرد، اما از دهه 90جایگاه کشورهای در حال توسعه نیز برجسته تر شده است. در اواخر دهه 90 حجم تجارت جهانی به روزانه 1/5 تریلیون دلار رسیده است، که هشت برابر سال 1986 است. حجم سرمایه گذاریها نیز بسیار افزایش یافته است. در اواسط دهه 1990 سرمایه گذاری متقابل به 20 تریلیون دلار رسیده که ده برابر سال 1980 است. (24)

به موازات تجارت، ارتباطات نیز سیالتر و روانتر شده است. هزینه های تلفن پایین آمده و مسافرتها ارزانتر و کوتاه تر شده است. (25) فراتر از آن، انقلاب اطلاعات و دسترسی شهروندان به منابع و ابزارهای اطلاعاتی موجب می شود تا آنان به آگاهی بیشتری از دنیای پیرامون خود وسبک های گوناگون زندگی در نقاط مختلف جهان دست یابند و درصددابراز و تحقق آنها برآیند.

به طور کلی جهان کنونی بسیاری از مختصات دوره های قبل را دارد وهنوز سیاست بین الملل برای بسیاری از متفکران مفهوم است؛ به عبارت دیگر هنوز سیاست جهانی جای سیاست بین المللی را نگرفته است.

از دیدگاه برخی از محققین، جهانی شدن در حال حاضر با شیوه والگوی آمریکایی که الگویی مسلط است همخوانی دارد و همین نکته است که نگرانی برخی از کشورهای اروپایی؛ چون فرانسه را برانگیخته است. از این دیدگاه، ایالات متحده با نیروی نظامی و اقتصادی و نیزقدرت ارتباطات و تکنولوژی پیشرفته ای که دارد، کشوری است که توان تسلط بر جهان و تحمیل الگوی خود بر دیگر کشورها را داشته و از آن روکه پایگاه نظام سرمایه داری جهانی است، بنابراین جهانی شدن درمفهوم عام، همان سرمایه داری و در مفهوم خاص آن آمریکایی شدن است. (26) در همین راستا داپر و کاتز معتقدند: (استیلاء، همان چیزی است که در لوس آنجلس بسته بندی می شود و سپس به دهکده جهانی ارسال می گردد و آنگاه در مغز انسانهای بیگانه می نشیند). (27)

برخلاف دیدگاه های کثرت گرایان، هنوز پروسه جهانی شدن به قدری برجسته نگردیده است که ذات سیستم را تغییر داده و موجد تحولات بنیادی در محیط بین المللی گردد، با این حال چنین فرایندی آثار خود رابر روابط میان واحدهای سیاسی گذارده و آنان را ملزم می سازد تاتغییراتی را متناسب با مقتضیات آن بپذیرند.
چندلایه شدن امنیت

در بررسی متون امنیتی، رویکردهایی شناخته می شود که هر یک ازآنها برداشت بخصوصی از مسائل امنیتی ارائه می کنند. در مورد تعریف، مصادیق، مرجع، سطوح، ابعاد و متولی امنیت، توافقی میان متفکران وجود ندارد. به طوری که با مقایسه دو رویکرد نئورئال و نئولیبرال می توان چنین تکثری را دریافت، که هیچ رویکرد علمی وجود ندارد که نگاه جامع الاطراف به مقوله امنیت داشته باشد. رویکردهای کنونی نیز هر یک به جنبه ای خاص از امنیت نظر دارند. از این نظر هیچ یک نادرست نیستند، بلکه ناقصند. با عنایت به مسائل امنیتی مطروحه در متون مربوطه می توان مدعی بود که امنیت ماهیتی چند بعدی پیدا کرده ودارای مصادیق، مرجع، سطوح و ابعاد متعددی است.

روی گودسن (28) در یک تقسیم بندی کلان از منظری رئالیستی متون مطالعات امنیتی را به دو دسته دولت محور و غیر آن تقسیم کرده است. (1381: 101). متونی که به امنیت بازیگران غیر دولتی نظر دارند به مواردی، مثل امنیت فرد، اقلیت ها، برخوردهای تمدنی و امنیت کل سیستم اشاره دارند. با اضافه کردن امنیت دولت به موارد فوق، می توان آنها را سطوح امنیت نامید.

با توجه به پروسه هایی، چون جهانی شدن و افزایش نقش فرد درمحیط بین المللی، بسیاری از متفکرین نولیبرال بر اهمیت حفظ منافع افراد و ارزشهای آنها در جهان ]به زعم [ آنها فراوستفالیا نظر دارند. گروهی دیگر از متفکرین با در نظر گرفتن معضلات و حوادثی که برخی از اقلیتها، مخصوصٹ بعد از فروپاشی شوروی با آن روبه رو بودند، ضرورت توجه به تأمین ایشان را مدنظر قرار دادند. کشتار یک میلیون تونسی به دست هوتوها در روآندا در طی صد روز و یا برخورد خشونت آمیز صدام حسین با کردهای عراق و استفاده از سلاح های شیمیایی علیه آنان مثال های خوبی در این زمینه هستند.

هانتینگتون در تشریح منازعات بعد از فروپاشی شوروی به برخوردهای فرهنگی و تمدنی اشاره می کند. وی معتقد است: جهان بعداز اینکه از تنشهای ایدئولوژیک (با فروپاشی شوروی) رهایی یافت، درگیر بحرانها و جنگ های ناشی از برخورد تمدنها خواهد شد. وی معتقداست: هویت تمدنی به طور روزافزون در آینده اهمیت خواهد یافت وجهان تا اندازه زیادی بر اثر کنش و واکنش بین هفت یا هشت تمدن بزرگ شکل خواهد گرفت. این تمدنها عبارتند از: تمدن غربی، تمدن کنفوسیوسی، تمدن ژاپنی، تمدن اسلامی، تمدن هندو، تمدن اسلاوی ـارتدوکس، تمدن آمریکای لاتین و شاید تمدن آفریقایی. مهمترین درگیریها در آینده در امتداد خطوط گسل فرهنگی این تمدنها را از هم جدا می کند.... از دید وی، بیشترین منازعات بین تمدن غربی و تمدن اسلامی بروز خواهد کرد. (29)

برخی مشکلات و مسائل امنیتی در دنیای کنونی وجود دارد که کل جهان را به خطر می اندازد. رفع این گونه از تهدیدات نیازمند همکاری ومشارکت همه واحدهای سیاسی است. از جمله آنها، گرم شدن زمین (پدیده گلخانه ای) و بالا آمدن آبها و بیماریهای همه گیر، مثل سارس وآنفولوآنزای مرغی را می توان نام برد.
منطقه گرایی

از ویژگی های نظام بین الملل کنونی ظهور و تحکیم همکاریهای سازمانی می باشد. به طوری که جامعه اروپا(31) به اتحادیه اروپا(32)، حوزه تجارت آمریکا و کانادا به موافقتنامه تجارت آزاد آمریکای شمالی (NAFTA)(33) و مرکوسور(34) نمونه هایی از آن است، همچنین تلاش هایی برای گفتگوی دوجانبه و همکاریها میان مناطق مثل نشست آسیا ـ اروپا (ASEM)(35) ایجاد شد. دیدار سران در مارس 1996در بانکوک تایلند اولین نمونه آنهاست. این همکاریهای سازمانی همچنان که روزت (36) می گوید با اهداف خاصی ایجاد شدند. شامل:صلح میان اعضاء، امنیت خارجی، توسعه اقتصادی، امنیت حقوق بشر ودموکراسی. (37) با این حال موج منطقه گرایی بیش از هر چیز انگیزه های اقتصادی دارد.

خصوصٹ اینکه بعد از فروپاشی شوروی بیشتر توجه واحدهای سیاسی به مسائل اقتصادی معطوف گشت. این همکاریها آثار مثبت درخورتوجهی در رویکردهای امنیتی اعضاء نیز داشته است.

همکاریها در حوزه منطقه ای بهتر قابل حصول است؛ زیرا سطح تشابهات و یکپارچگی که یکی از متغیرهای مؤثر در همگرایی است، درسطح مناطق بیشتر است تا در سطحی فرامنطقه ای یا جهانی. چنانچه استفان والت (38) نیز اظهار داشته است: هرج و مرج گرایی اگرچه در عرصه بین المللی واقعیتی غیر قابل انکار است، اما وجود هویت مشترک، اعتقادبه امکان وجود صلح مستمر و وضعیت (نبود جنگ) را موجه می سازد. (39) در عین حال منطقه گرایی و جهانی شدن این قابلیت رادارند تا موجد تغییراتی در ساختار نظام گردند. (40)

فرایند منطقه گرایی بعد از فروپاشی شوروی تشدید گردید. به طوری که در حدود 162 توافق تجاری منطقه ای تا کنون به وجود آمد، که نیمی ازآنها در طی سال های 1995 تا 2002 شکل گرفت. از یک دیدگاه منطقه گرایی در برابر جهانی شدن قرار دارد. کارشناسان تجارت بین الملل، منطقه گرایی را بندرگاهی امن و به منزله ابزاری برای رویارویی با فراز و نشیب های بازارهای جهانی تلقی می کنند. آن ها هم چنین منطقه گرایی را دریچه ای برای اصلاحات خط مشی های داخلی می دانند. از سوی دیگر، هنگامی که یک موافقتنامه تجارت منطقه ای شکل می گیرد، یا تعمیق پیدا می کند، هزینه فرصت خارج ماندن از آن برای دیگر کشورها افزایش می یابد؛ زیرا کشورهای عضو در بلوک تجارت مورد نظر از مزایای خاص بازرگانی بهره مند می شوند، که قدرت رقابت آنها را در بازار افزایش می دهد و لذا دیگر تولید کنندگان درکشورهای خارج از این توافقنامه ها با دشواری رقابت در بازار منطقه موردنظر روبه رو می شوند. (41)

پژوهش حاضر قصد ندارد تا همه این سازمانها را مورد بررسی قراردهد، با این حال برای تشریح بهتر مطلب به برخی از سازمانهای منطقه ای که اهمیت بیشتری دارند، اشاره می گردد.
اتحادیه اروپا: تجربه همگرایی منطقه ای اروپا، سبب شد که گرایش به توسعه همکاری های منطقه ای و بهره گیری از مزایای آن در میان کشورهای جهانی گسترش یابد. در میان کشورهای در حال توسعه درآفریقا، آمریکای لاتین و آسیا نیز طرح های همگرایی منطقه ای ایجادگردیده است. اگرچه هیچکدام از این طرح ها به اندازه منطقه گرایی دراروپا، که نهایتٹ به تشکیل اتحادیه اروپایی منجر گردید، موفق نبوده است. (42) این اتحادیه تکامل یافته ترین اتحادیه منطقه ای در جهان کنونی است. سنگ بنای این اتحادیه به سال 1950 باز می گردد. در آن سال رابرت شومان وزیر خارجه فرانسه به آلمانیها پیشنهاد داد که بهره برداری از معادن ذغال سنگ و فولاد را به صورت مشترک و در غالب یک سازمان اروپایی که تحت نظام واحد اداره می شود، انجام دهند، بطوری که زمینه برای ورود دیگر کشورها فراهم گردد. چند سال بعد این همکاری ها با شکل گیری جامعه انرژی اتمی اروپا و جامعه اقتصادی اروپا وارد مرحله نوینی شد. با وجود فراز و نشیب های متعدد در دهه 70(مثل شوک نفتی اول) و 80 (مثل رکود اقتصادی جهانی و گرایش به ناسیونالیسم اقتصادی)، در دهه نود جامعه گام های بلندی در جهت اتحاد برداشت. در سال 1992 در قرارداد ماستریخت شکل گیری پول واحد اروپایی مورد توجه قرار گرفت و جایگزین پولهای رایج اعضاء شد. در حال حاضر نیز تلاش های اتحادیه بیش از پیش معطوف به شکل دهی سیاست خارجی و امنیتی و ارتش مستقل اروپایی است. (43)
سازمان همکاریهای جنوب شرق آسیا آسه آن (44) (ASEAN): این اتحادیه درسال 1967 توسط مالزی، اندونزی، سنگاپور، تایلند و فیلیپین به وجودآمد و کشورهای برونئی در سال 1984، کامبوج در سال 1997 ولائوس درسال 1998 به آن پیوستند. اگرچه انگیزه اصلی مؤسسین آن اقتصادی وتجاری بود، ولی این سازمان کارنامه مثبتی در امور امنیتی نیز داشته است. به واسطه اهمیتی که این اتحادیه در ثبات منطقه جنوب شرق آسیا داشته، قدرتهای بزرگ نیز اقدام به همکاری این سازمان نموده اند. علاوه بر آن، تمایل اعضای اتحادیه به گسترش روابط با دیگر کشورهاباعث شد که نمایندگانی از آمریکا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند، ژاپن، کره جنوبی، اتحادیه اروپا، روسیه، ویتنام، لائوس و گینه نو در اجلاس 1994این سازمان شرکت کنند. (البته لائوس و کامبوج در آن سال عضوسازمان نبودند).

آسه آن در میان سازمانهای منطقه ای به چند دلیل منحصر به فرداست: مهم ترین آنها این است که این جامعه امنیتی بر اساس رویکردهای جامعه لیبرال بنا نشده است. به قول آچاریا(45) این دولتهابدون گردن نهادن به لیبرالیسم، موفق به طی این طریق شدند. شاخصه بارز دیگر این سازمان این است که این اتحادیه نشان داد که ملاحظات امنیتی داخلی در قیاس با ملاحظات امنیتی سیستماتیک از اولویت بیشتری برخوردار است. این تجربه مخالف با اصل رایج بود، که درجماعت های امنیتی در غرب پدید آمده بود. (46)
توافقنامه تجارت آزاد آمریکایی شمالی (NAFTA): این قرارداد در اکتبر1992 به امضای رؤسای قوه اجرائیه سه کشور ایالات متحده آمریکا(جورج بوش اول)، کانادا (نخست وزیر، برایان مولرونی)(47) و مکزیک (سولیناس)(48) رسید و جایگزین قرارداد تجارت آزاد آمریکا و کانادا شد. نفتا یک موافقتنامه تجاری است، که از سال 1994 نیمی از کالاهای تولیدی آمریکا را از تعرفه معاف می کرد. بر طبق قرارداد، در یک دوره 14ساله همه تعرفه ها برداشته می شود.... برخلاف اتحادیه اروپا که همکاریهای اقتصادی در حال شکل دادن یک دولت فراملی است، نفتادر چنین مسیری حرکت نمی کند. توافقنامه مزکور با (موافقتنامه آمریکای شمالی برای همکاریهای محیطی) (NAAEC)(49) و توافقنامه آمریکای شمالی برای همکاریهای شغلی (NAALC)(50) تکمیل گردید. (51)
بازار مشترک آمریکای لاتین (MERCOSUR): مرکوسور مخفف واژه اسپانیولی (Mercado Comun Del Sur) است که ترجمه انگلیسی این عبارت (Southern Common Market) به معنی بازار مشترک آمریکای جنوبی است. اعضای این سازمان برزیل، آرژانتین، اروگوئه وپاراگوئه هستند. بر اساس توافق 9 دسامبر 2005 با عضویت ونزوئلاموافقت شد و دیگر کشورهای حوزه آمریکای لاتین (به غیر از مکزیک)نیز از اعضای تماس هستند. این حوزه تجاری بر اساس قراردادآسونسیون (52) (پاراگوئه) به وجود آمد. هدف این سازمان ترویج تجارت آزاد و حرکت روان کالا، افراد و سرمایه در میان اعضاء اعلان شد. این بلوک تجاری جمعیتی معادل 220 میلیون نفر را تحت پوشش قرار داده و اقتصادهای اعضاء آن در مجموع یک تریلیون دلار تولید داخلی دارد. برخی در آمریکای لاتین مرکوسور را در اندازه ای می بینند که می تواند باترکیب پتانسیل های خود، موجب ایجاد توازن در مقابل دیگر بلوکهای تجاری، بطور خاص ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا گردد. (53)
سازمان همکاریهای شانگهای (SCO)(54): در ابتدا در قالب گروه (شانگهای ـ5) (5 Shanghai) در سال 1990 و با هدف حل و فصل اختلافات مرزی ایجاد شد. اعضای این گروه؛ شامل چین و کشورهای همسایه مانند روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و قرقیزستان بود. در اجلاس 15ژوئیه 2001، در شانگهای چین با عضویت ازبکستان موافقت شد و این گروه رسمٹ نام (سازمان همکاریهای شانگهای) را برای خودبرگزید. (55) در حال حاضر اعضای اصلی این سازمان را چین، روسیه، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان تشکیل می دهند. این سازمان دارای چهار عضو ناظر شامل ایران، هند، پاکستان و مغولستان می باشد. (56) اولین حضور ایران در این سازمان به عنوان عضو ناظر درپنجم جولای 2005 در اجلاس آستانه (قزاقیستان) بود. (57)
همکاریها در سازمان همکاری های شانگ های به صورت چند لایه درآمده و حوزه های امنیتی و اقتصادی را در بر می گیرد. سازمان مقدمتٹبه امنیت اعضاء در آسیای مرکزی متمرکز شد. تهدیدات اصلی پیش روی آنها را تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی دانست. در کنفرانس 17 ژولای 2005 در تاشکند (ازبکستان) اعضاء در مورد شکل دهی ساختار ضد تروریستی به توافق رسیدند. در آوریل همان سال سازمان ایجاد نهادهای جدید جهت مقابله با جنایت های مربوط به مواد مخدر وروانگردان را تشریح کرد. علاوه بر آن، گریگوری لاگنیتوف سخنگوی سازمان، در آوریل 2006 ادعا کرد که سازمان هیچ طرحی ندارد تا به یک بلوک نظامی تبدیل شود؛ با این حال او در مورد اینکه افزایش تهدیدات ناشی از تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی سرمایه گذاری مناسب جهت تجهیز نیروی نظامی را ضروری می گرداند، مطرح ساخت. (58)

یکجانبه گرایی

ساختار نظام بین الملل به عنوان مؤلفه ای اساسی در شکل دهی سیاست خارجی، تحمیلاتی بر واحدهای سیاسی اعضاء وارد می آورد. درعین حال هر چه میزان قدرت واحدهای سایسی بیشتر باشد، تحمیلات کمتر، و میزان آزادی عمل بیشتر است. با فروپاشی شوروی، ایالات متحده با توجه به سهم بیشتر از قدرت در نظام بین الملل، مانع عمده ای را در مقابل خود نمی بیند و لذا زمینه بین المللی اتخاذ رویکردهای یکجانبه در سیاست خارجی آن کشور فراهم شده است.

بعد از فروپاشی شوروی، امیدهای فراوانی نسبت به خارج شدن جهان از عصر تنش های حاد و مناقشات خونین جوانه زده بود، اما دیری نپاییدکه جهان دریافت که ایالات متحده نسبت به بسیاری از هنجارها وقواعد که در برخی موارد خود در شکل گیری آنها نقش اساسی داشت، بی توجهی نشان می دهد. روند یکجانبه گرایی ایالات متحده در قبال هنجارها و بازیگران بین المللی بعد از فروپاشی شوروی وارد مرحله خاصی شد و با حمله به عراق و خلع صدام از قدرت به اوج خود رسید.

وقتی که در سال 1994 در انتخابات کنگره، جمهوریخواهان اکثریت کرسیها را به دست آوردند، حوزه حاکمیت در ایالات متحده تحت تأثیرهر دو نیروی دموکراتها (حاکم بر قوه اجرائیه) که از مشی بین الملل گرا وچند جانبه حمایت می کردند و جمهوریخواهان (حاکم بر کنگره) که معتقد به رویکرد یکجانبه گرا بودند، قرار گرفت. لذا اگر چه دولت کلینتون خط مشی نسبتٹ هماهنگی با سایر ملل جهت ایجاد چهارچوبهای حقوقی و هنجاری برای تنظیم روابط بین الملل در قالب قراردادها ومعاهدات بین المللی اتخاذ کرد، اما کنگره بیشتر این تلاشها را ناکام گذارد و مانع از پیوستن این کشور به این معاهدات شد. بدین ترتیب ایالات متحده با ایجاد قواعد حقوقی مزبور، آزادی عمل دیگر واحدهای سیاسی را محدود می کرد و در عین حال واشنگتن در رفتارهای خود این محدودیت ها را پیش رو نداشت.

معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT)، که در سال 1970لازم الاجرا گردید، تقریبٹ تمام کشورهای جهان را از دستیابی به سلاح های هسته ای باز می دارد و کشورهای متعاهد را که دارای سلاح هسته ای هستند (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلستان) را وا می داردتا برای انهدام سلاح های هسته ای خود اقدام کنند. البته کوبا و سه کشورهندوستان، پاکستان و اسرائیل از این قاعده مستثنا هستند، در سال 2000 تلاش های گسترده ای برای اجرایی کردن این معاهده در قالب یک پروتکل شکل گرفت، اما سنای آمریکا در همان سال در برنامه بازنگری وضعیت هسته ای آمریکا اشاره کرد که کاهش سلاح های استراتژیک عملیاتی قابل برگشت خواهد بود، نه برگشت ناپذیر. موافقتنامه ماه می 2002 آمریکا و روسیه در خصوص حفظ2000ـ1700 کلاهک اتمی برای هر یک از طرفین، نقض تعهدات مندرج در ان پی تی می باشد. (59)

معاهده منع جامع آزمایشات اتمی (60) (CTBT) پس از چهار دهه تلاش در سال 1996 تکمیل گردید. این معاهده هر گونه آزمایش اتمی با هر هدفی، حتی غیر نظامی را ممنوع ساخته است. با وجود امضاء آن معاهده توسط دولت کلینتون در اکتبر 1999، کنگره آمریکا تحت فشارجسی هلمز، رئیس شورای روابط خارجی سنا، از پذیرش آن خودداری کرد. (61)

معاهده موشک های ضد بالستیک توسط آمریکا و شوروی به وجودآمد. این معاهده در میان توافقات دو ابرقدرت، جایگاه ویژه ای دارد؛ زیراایجاد هر گونه طرح دفاعی ضد بالستیک، به منزله ایجاد مزیت ضربه اول تلقی می شود، بطوری که کشوری که به چنین قابلیتی دست یابددیگر نگران پاسخ طرف مقابل به حمله هسته ای خود نیست. دولت بوش پسر به حفظ این معاهده اصلا تمایلی نشان نداد و در دسامبر2001 روسیه را از قصد خود برای خروج از معاهده مطلع کرد و برای این اقدام خود به ماده ای از این معاهده ـ که به کشورهای عضو در صورت تهدید منافع عالی خود در اثر وقوع حوادث فوق العاده اجازه خروج ازمعاهده را می دهد ـ استناد کرد. (62)

دولت آمریکا نقش مؤثری در شکل گیری کنوانسیون سلاح های شیمیایی (63) (CWC) داشته است. کنوانسیون مزبور مورد حمایت افکارعمومی و مورد تأیید جامعه اطلاعاتی، وزارت دفاع و صنایع شیمیایی بوده است. با این حال چند تن از اعضای کنگره، از جمله سناتور جسی هلمز تهدید کردند که از تصویب این معاهده خودداری می کنند، مگراینکه به زعم آنها منافع تجاری ایالات متحده و امنیت ملی آن کشورتضمین شود. آنها استدلال می کردند، در صورت پیوستن آمریکا به این معاهده بسیاری از اسرار علمی آمریکا در زمینه صنایع شیمیایی دراختیار دیگران قرار می گیرد. پس از انجام مذاکرات طولانی، سرانجام معاهده مزبور با محدودیت هایی که کنگره در خصوص نحوه اعمال این قرارداد در نظر گرفت، تصویب شد. علاوه بر آن، این کشور تلاش های زیادی را برای عزل مدیر کل سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی ـ تشکیلاتی که بر اساس کنوانسیون تشکیل شد ـ صورت گرفت و دلیل این عمل نیز استقلال عمل و عدم تأثیرپذیری وی ازآمریکا بوده است. (64)

کنوانسیون سلاح های میکروبی (65) (BWC) در سال 1972 به امضاءرسید و در سال 1975 لازم الاجرا شد. بعد از فروپاشی شوروی یک گروه کاری، بررسی آن را که هفت سال به طول انجامید، برعهده گرفت و درنهایت امر، پروتکلی را در سال 2001 ارائه کرد. آنها امیدوار بودند که پروتکل مزبور مورد تأیید کشورها قرار گیرد. دولت بوش در ماه می 2001سیاست بازنگری در معاهده را به اجرا درآورد و در ماه ژوئیه همان سال اعلام کرد، که دیگر نمی تواند پروتکل را تأیید کند. (66)

در سال 1996، گروهی از کشورهای همفکر که با سازمانهای غیردولتی و انسان دوستانه همکاری می کردند، فرایند ایجاد معاهده ای که استفاده از مین های زمینی ضد نفر را ممنوع می کرد، آغاز کردند. این تلاشها منجر به ایجاد کنوانسیون منع استفاده، انباشت، تولید و انتقال مین های زمینی ضد نفر و انهدام آنها گردید. معاهده مزبور در سال 1996 لازم الاجرا شد و بر اساس آن استفاده از تمامی انواع مین های ضد نفر بدون استثناء ممنوع گردید.

کلینتون در سال 1998 اعلام کرد که آمریکا استفاده از مین های ضدنفر، جز آنهایی که در سیستم های مرکب با مین های ضد تانک بکارمی روند، در هر جای دنیا بجز شبه جزیره کره تا سال 2003 متوقف می کند. در سال 1999 نیز وی به عنوان یکی از شروط تصویب پروتکل دوم کنوانسیون مزبور که به تعدیل و نه منع استفاده از مین های زمینی می پردازد، موافقت کرد. سرنوشت برنامه تعیین جایگزین ها و تاریخ هدف معاهده در سال 2006 به دلیل اینکه دولت بوش در حال حاضرمشغول بازنگری سیاست آمریکا در مورد مین ها است، زیر سؤال قرارگرفت. (دلر و دیگران، همان: 200 ـ 191).

اساسنامه رم دیوان کیفری بین المللی (67) (ICC) اولین دادگاه کیفری دائمی جهانی برای محاکمه افراد متهم به نسل کشی، جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت و تجاوز ایجاد نمود. این قانون هیچ مصونیتی را به رسمیت نمی شناسد. ایالات متحده از آغاز شکل گیری مذاکرات برای تدوین پیش نویس معاهده در سال 1996، تمام تلاش های خود را برای خنثی سازی فرایند تشکیل دادگاه دائمی و مستقل بکار برد. هنگامی که اساسنامه در کنفرانسی با حضور نمایندگان کشورهای جهان در ژوئیه 1998 به تصویب رسید، آمریکا به آن رأی منفی داد. کلینتون تنها چندروز مانده به انقضای مهلت تعیین شده، اساسنامه را امضاء کرد. زمانی که دولت بوش بر سر کار آمد، اقدام به بازنگری سیاست آمریکا در قبال اساسنامه نمود و چنین نتیجه گیری کرد که آمریکا نباید عضو اساسنامه شود. واشنگتن طی نامه ای به کوفی عنان اعلان کرد که قصد تصویب معاهده را ندارد و بنابراین هیچ تعهد حقوقی به موجب امضاء دسامبر2002 ندارد. (68)

تلاش آمریکا برای شکست دادن کنوانسیون پروتکل حقوق کودکان مصوب سال 1994 که در طی آن استخدام نوجوان زیر 18 سال را ممنوع می ساخت (به خاطر منافع پنتاگون در استخدام 17 ساله ها)، ... عدم امضاء پروتکل متمم کنوانسیون 1994 مبنی بر حمایت از غیر نظامیان در جنگها و عدم قبول داوری نهاد بین المللی پیش بینی شده در سومین کنفرانس حقوق دریاها... از جمله دیگر موارد بی توجهی این کشور درقبال هنجارها است. اوج یکجانبه گرایی و بی توجهی آمریکا در قبال چارچوبهای بین المللی را می توان در خصوص رفتار خارج از قواعدبین المللی برای حمله به عراق تغییر حکومت این کشور دریافت.

جرج بوش در دوازدهم دسامبر 2002 در نشست عمومی سازمان ملل در عین شگفتی، موضع خود را در قبال عراق اعلان نمود و سازمان ملل را نیز ترغیب کرد تا در برابر تمرد بغداد برای خلع سلاح آن کشور اقدام کند. وی در این نشست اظهار داشت: ما برای تصوب قطعنامه های لازم در این مورد با سازمان ملل همکاری خواهیم کرد، اما چنانچه این سازمان همکاری های لازمه را با ایالت متحده انجام ندهد، دولت آمریکابه تنهایی وارد عمل خواهد شد. (69) و از آنجا که این دولت نتوانست درقالب شورای امنیت به اهداف مورد نظر خود دست یابد، به صورت یکجانبه به همراه انگلستان و با کمک برخی از کشورها به عراق حمله کرد. (70) این اقدام موج گسترده ای از مخالفتها را در میان دول و ملل جهان برانگیخت. ایالات متحده سعی دارد تا اقدامات یکجانبه خود رابه صورت یک رویه درآورد و در ظاهر امر در این زمینه موفق بوده است.
نتیجه گیری:

در رویکرد نورئالیستی والتز، ساختار نظام بین الملل به عنوان متغیرمستقل مورد توجه قرار گرفته است. از دیدگاه والتز ساختار نظام سیاست خارجی دولتها را جهت می دهد و میزان آزادی های آنها را معین می کند. در عین حال همانطور که وی متذکر می گردد، عوامل متعدد دیگری نیزبر دولتها و داده های سیاست خارجی آنها اثرگذار هستند، لذا می توان آنها را پویش های داخلی سیستم نامید. در محیط بین الملل کنونی مواردی؛ مثل بازیگران جدید محیط بین المللی چون افکار عمومی ملی و جهانی و سازمانهای تروریستی به همراه دیگر بازیگران غیر دولتی، جهانی شدن، منطقه گرایی، گسترش و تعمیق دموکراسی، چند لایه شدن گفتمان امنیتی، یکجانبه گرایی برخی واحدهای سیاسی قدرتمندبر تصمیمات و داده های سیاست خارجی واحدهای سیاسی تأثیرگذار وچه بسا تعیین کننده هستند.
پی نوشت ها:

1. فرایند جدا شدن دین و سیاست در اروپا صرفٹ با قرارداد وستفالیا به اتمام نرسید، هنوز هم کلیسا تأثیراتی بر سیاست دارد، اگرچه دیگر نقش تعیین کننده ندارد.

. 2 Jocobson Cox

3. نقیب زاده، 1373: 123.

. 4 Jermy Bentham

. 5 Wikipedia [A] 2007.

6. سیف زاده 1383: 66.

. 7 Chamsky، 2004

8. والتر، 1381: 54.

9. برای اطلاعات بیشتر: جی بدی، 1378: 249.

10. هرسیج، 1380: 21

11. سیفی نژاد، 1382: 14.

12. امامزاده فر، 1384: 101.

13. Charles Krauthamer

14. والتر، 1381: 22.

15. Globalization

16. شیرودی، 1383: 111.

17. نونژاد، 1383: 189.

18. واعظ، 1378: 11.

19. سلیمی، 1384: 79.

20. سلیمی، همان: 88.

21. سلیمی، همان: 7 ـ 146.

22. سلیمی، همان: 151.

23. کوپر، 1383: 100.

24. سلیمی، 1384: 148.

25. برای مطالعه بیشتر: 2 ـ 1، 2000، Nye.

26. نونژاد، 1383: 190.

27. قراگوزلو، 1381: 80.

28. Godson.

29. امیری وحید، 1375: 49.

30. Regionalism.

31. European Community

32.european union.

33. North America Free Trade Agreement

34. MERCOSUR

35. Asia Europ Meeting

36. S. Rossett

37. Tanaka&Ghuchi 1996.

38. Stephan Walt

39. آدلر و بارنت، 1381: 427.

40. 1996. Tanaka& Chuchi.

41. فتحی، 1381.

42. ملکی، 1381.

43. موسی زاده، 1383: 7 ـ 341.

44. Association of South East Asian Nation

45. Acharia

46. آدلرو بارنت، 1381: 435.

47. Brian Mulroney

48. solinas.

49. North America Agreement For Environment

50. north america agreement for environment.

51. Wikipedia [B] 2007.

52. asuncion treaty.

53. Wikipedia [C] 2007.

54. Shanghai Cooperation Organization

55. تنوری، 1383.

56. Wikipedia [D] 2007.

57. ولی ا... پور، 1384.

58. Wikipedia [D] 2007.

59. دلر و دیگران، 1383: 107 ـ 93.

60. Comperehensive teast ban treaty

61. دلر و دیگران، همان: 127 ـ 118.

62. دلر و دیگران، همان: 150 ـ 141.

63. Chemical Weapon Convention.

64. دلر و دیگران، همان: 156 ـ 153.

65. Biological Weapon Convention

66. دلر دیگران، همان: 185 ـ 167.

67. International Criminal Courte

68. دلر و دیگران، همان: 240 ـ 227.

69. الوندی، 1383: 112.

به نقل از اندیشکده روابط بین الملل

برچسب‌ها: استراتژی, امنیت در روابط بین الملل, سیاست بین الملل

گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

گزارش مدیرکل(یو کیو آمانو)  در باره برنامه هسته ای ایران
 ۱. این گزارش مدیرکل به شورای حکام و ،بطور موازی، به شورای امنیت درباره اجرای توافقنامه پادمان‌های ان‌پی‌تی و مفاد مرتبط با قطعنامه‌های شورای امنیت در جمهوری اسلامی ایران است. این گزارش به تحولات پس از گزارش قبلی در می ۲۰۱۰ می‌پردازد. ۲. شورای امنیت در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ قطعنامه ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) را تصویب کرد که بر اساس آن: * شورای امنیت تایید کرد که ایران به درخواست‌های شورای حکام نپرداخته و از قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸) شورای امنیت پیروی نکرده است. * شورای امنیت تایید کرد که ایران، بدون تاخیر بیشتر، باید اقدامات درخواست شده توسط شورای حکام در قطعنامه‌های GOV/۲۰۰۶/۱۴ و GOV/۲۰۰۹/۸۲ را انجام دهد. * شورای امنیت بر این نکته صحه گذاشت که ایران، بدون تاخیر بیشتر، باید اقدامات تصریح شده در بند ۲ قطعنامه ۱۷۳۷ (۲۰۰۶) (تعلیق تمام فعالیتهای بازفرآوری و مرتبط غنی‌سازی بعلاوه کار بر روی فعالیتهای مرتبط رآکتور آب سنگین) را انجام دهد. * شورای امنیت مجدد تصریح کرد که ایران باید بطور کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در زمینه تمام مسائل باقیمانده به ویژه آنهایی که نگرانی‌ها درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران را افزایش می‌دهند، همکاری کند که این همکاری شامل تامین دسترسی به تمام سایتها، تجهیزات، اشخاص و مدارک مورد درخواست آژانس می‌شود؛ * شورای امنیت تصمیم گرفت که ایران باید، بدون تاخیر، به توافق پادمان‌های خود بطور کامل و بدون هیچگونه شرطی پایبند باشد که این شامل بکارگیری کد تعدیل شده ۳.۱ ترتیبات اجرایی می‌شود؛ این شورا از ایران خواست تا موکدا مطابق با مفاد پروتکل الحاقی اقدام کرده و سریعا آن را بپذیرد؛ شورای امنیت تاکید کرد که مطابق ماده ۲۴ و ۳۹ توافق پادمان‌های ایران، توافق پادمان‌های ایران و ترتیبات اجرایی آن شامل کد تعدیل شده ۳.۱ بطور یکجانبه توسط ایران قابل اصلاح یا تغییر نیستند. شورا خاطر نشان کرد که مکانیزمی در توافق برای تعلیق هر یک از مفاد ترتیبات اجرایی وجود ندارد؛ * شورای امنیت مجدد تاکید کرد که ایران مطابق با الزامات خود تحت قطعنامه‌های قبلی مبنی بر تعلیق تمام فعالیتهای مرتبط غنی‌سازی، رآکتور آب سنگین و بازفرآوری، نباید کار ساخت و ساز در هر یک از تاسیسات جدید غنی‌سازی اورانیوم، بازفرآوری یا مرتبط با آب سنگین را آغاز کند و باید هر گونه ساخت و ساز در حال جریان چنین تاسیساتی را متوقف کند. * شورای امنیت از مدیرکل خواست تا تمام گزارشهای مدیرکل درباره بکارگیری پادمان‌ها در ایران را به شورای امنیت انتقال دهد؛ * شورای امنیت از مدیرکل خواست تا طی ۹۰ روز گزارشی را درباره اینکه آیا ایران تعلیق تمام فعالیتهای ذکر شده در قطعنامه۱۷۳۷ (۲۰۰۶) را اجرایی کرده و به تعلیق آنها ادامه داده است یا نه، تهیه کند. شورای همچنین از مدیرکل خواست تا گزارشی را درباره روند پایبندی ایران به تمام گامهای مورد نیاز شورای حکام و به سایر مفاد قطعنامه‌های ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) تهیه کند. A. فعالیتهای مرتبط غنی‌سازی فعلی A.۱. نطنز: تاسیسات غنی‌سازی سوخت و تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت ۳. تاسیسات غنی‌سازی سوخت: دو سالن آبشاری در تاسیسات غنی‌سازی سوخت وجود دارند: سالن آبشاری A و سالن آبشاری B. با توجه به اطلاعات طراحی ارائه شده توسط ایران، ۸ واحد (واحدهای A۲۱ تا A۲۸) برای تولید سالن A، با ۱۸ آبشار در هر واحد برنامه‌ریزی می‌شوند. اطلاعات طراحی مفصلی درباره سالت تولید B ارائه نشده است. ۴. ایران در ۲۸ آگوست ۲۰۱۰ گاز هگزا فلوراید اورانیوم طبیعی (یواف۶) را به ۱۷ آبشار واحد A۲۴، ۶ آبشار واحد A۲۶ در تاسیسات غنی‌سازی سوخت تزریق می‌کرد. تمام ۱۸ آبشار واحد A۲۸ و آبشار باقیمانده واحد A۲۴ و باقی ۱۲ آبشار واحد A۲۶ ( شش آبشاری که تحت خلأ بودند) همچنین نصب شدند، اما هگزا فلوراید اورانیوم در آنها تزریق نمی‌شد. تا‌ آن تاریخ، تمام سانتریفیوژهای نصب شده شامل ماشین‌های IR-۱، که از آن ۱۶۴ عدد در هر آبشار وجود دارد، هستند. کار نصب در واحدهای A۲۱، A۲۲، A۲۳، A۲۵ و A۲۷ ادامه داشت اما هیچ سانتریفیوژی نصب نشده بود. تا تاریخ ۲۸ آگوست ۲۰۱۰، هیچ کار نصبی در سالن تولید B نشده بود. ۵. آژانس در ۲۲ نوامبر ۲۰۰۹ یک راستی‌آزمایی فهرست اقلام فیزیکی در تاسیسات غنی‌سازی سوخت انجام داد. آژانس با مدنظر قرار دادن اطلاعات جدید ارائه شده توسط ایران، به ارزیابی خود از تعادل مواد برای دوره ۱۸ نوامبر ۲۰۰۸ تا ۲۲ نوامبر ۲۰۰۹ ادامه می‌دهد. ایران در نامه‌هایی به تاریخ ۹ آگوست ۲۰۱۰ و ۱۷ آگوست ۲۰۱۰ به آژانس اطلاع داد که مقدار مواد هسته‌ای در تاسیسات را کم تخمین زده بود و یک برآورد بازبینی شده را ارائه کرد. ایران همچنین درباره اینکه چگونه قصد داشت سیستم حسابداری مواد هسته‌ای تاسیسات را بهبود بخشد، به آژانس اطلاع داد. آژانس تا زمانی که ارزیابی آن کامل شود، نمی‌توان تعادل مواد هسته‌ای را تایید کند. ۶. ایران تخمین زده است که بین ۲۳ نوامبر ۲۰۰۹ و ۶ آگوست ۲۰۱۰، ۹۹۵ کیلوگرم دیگر یواف۶ با درصد غنای پایین تولید کرده است، که بنابراین مجموع تولید یواف۶ با درصد غنای پایین از فوریه ۲۰۰۷ تا کنون به دو هزار و ۸۰۳ کیلوگرم می‌رسد. مواد هسته‌ای در تاسیسات غنی‌سازی سوخت (شامل تزریق، محصول و دور‌ریز) بعلاوه تمام آبشارهای نصب شده و ایستگاههای تزریق و تخلیه تحت نظارت و کنترل آژانس باقی هستند. آژانس در نامه‌ای به تاریخ ۱۹ جولای ۲۰۱۰، شماری از اتفاقات شامل شکستن مهر و موم توسط اپراتور در تاسیسات غنی‌سازی سوخت را به ایران یادآوری کرد. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۹ آگوست ۲۰۱۰ اطلاعات بیشتری را درباره این اتفاقات ارائه کرده و اعلام کرد که شکستن مهر و موم‌ها اتفاقی بوده و "تمام توصیه‌ها و آموزش‌های لازم به اپراتور به منظور مراقبت و کنترل بیشتر در این زمینه ارائه شده است. " نتایج پادمان‌های شکستن مهر و موم‌ها توسط آژانس و بر اساس تکمیل راستی‌آزمایی فهرست اقلام فیزیکی بعدی که در حال حاضر برای اکتبر ۲۰۱۰ برنامه‌ریزی شده است، ارزیابی خواهد شد. ۷. آژانس از فوریه ۲۰۰۷ شمار زیادی نمونه‌های محیطی در تاسیسات غنی‌سازی سوخت گرفته است که نتایج آنها نشان از سطح غنی‌سازی اورانیوم کمتر از ۵ درصد اورانیوم ۲۳۵ دارد. در یک نتیجه جدید، تعداد کمی از موادی از نمونه‌های گرفته شده در ناحیه آبشاری با سطح غنی‌سازی بین ۵ درصد و ۷.۱ درصد اورانیوم ۲۳۵ تشخیص داده شدند که این میزان بیشتر از سطح اعلام شده در پرسشنامه اطلاعات طراحی بود. آژانس در نامه‌ای به تاریخ ۱۳ آگوست ۲۰۱۰ به ایران درباره این موضوع اطلاع داد و توضیحاتی را در این زمینه خواستار شد. ایران در نامه‌هایی به تاریخ ۱۷ آگوست ۲۰۱۰ و یکم سپتامبر ۲۰۱۰ توضیحات احتمالی را به همراه نکات تایید کننده، برای حضور این مواد ارائه کرد. توضیحات ایران با یافته‌های آژانس مغایر نیست. ۸. تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت: تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت یک مرکز تحقیق و توسعه و یک مرکز آزمایشی تولید اورانیوم با درصد غنای پایین است که برای اولین بار در اکتبر ۲۰۰۳ عملیاتی شد. این تاسیسات یک سالن دارد که می‌تواند ۶ آبشار را در خود جای دهد. آبشارهای ۱ و ۶ که هر کدام می‌توانند ۱۶۴ ماشین داشته باشند، به منظور تولید اورانیوم با درصد غنای پایین که تا ۲۰ درصد اورانیوم-۲۳۵ غنی‌سازی می‌شوند، طراحی می‌شوند. بخش دیگر سالن آبشار به عنوان ناحیه تحقیق و توسعه طراحی می‌شوند. ۹. در ناحیه تحقیق و توسعه تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت، بین تاریخ ۲۲ می ۲۰۱۰ و ۲۰ آگوست ۲۰۱۰، مجموع ۸۴ کیلوگرم یواف۶ طبیعی به یک آبشار IR-۴ با ۲۰ دستگاه، آبشار IR-۲m با ۲۰ دستگاه و سانتریفیوژهای تکی IR-۱، IR-۲m و IR-۴ تزریق شد. در این ناحیه هیچ اورانیوم با درصد غنای پایین تخلیه نمی‌شود چونکه محصول و دورریز این فعالیت تحقیق و توسعه در پایان فرآیند باز ترکیب می‌شوند. ۱۰. ایران در ۹ فوریه ۲۰۱۰ تزریق یواف۶ با درصد غنای پایین را به آبشار یک با هدف اعلام شده مبنی بر تولید یواف۶ غنی‌شده تا ۲۰ درصد اورانیوم ۲۳۵ به عنوان سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران، آغاز کرد. ایران متعاقبا به آژانس اطلاع داد که قصد دارد یک آبشار دوم IR-۱ با ۱۶۴ دستگاه (۶ آبشاری) را در تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت نصب کرده و آن را به آبشار یک و با هدف کاهش دورریز غنی‌سازی از ۲ درصد به ۰.۷ درصد اورانیوم۲۳۵ متصل کند. افزایش سطح غنی‌سازی و همچنین ارتباط دو آبشار مستلزم رویکرد جدید پادمان‌ها بود که از ۱۵ مه ۲۰۱۰ اجرا شده است. ۱۱. ایران طی نامه‌ای که در تاریخ ۳۰ ژوئن ۲۰۱۰ نوشته شده بود، به آژانس اتمی اطلاع داد که قصد دارد تزریق اورانیوم با درصد غنای پایین به آبشارهای ۱ و ۶ متصل شده را آغاز کند و بر همین اساس نیز از آژانس درخواست کرد تا ترتیباتی را مجددا اتخاذ کند که به ایران اجازه دهد تا این دو آبشار را طبق برنامه راه‌اندازی کند. آژانس نیز در تاریخ ۳ ژوئیه ۲۰۱۰ به این درخواست جامه عمل پوشاند. ایران در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۰ به آژانس اطلاع داد که تزریق دورریزها به آبشار ۶ از آبشار ۱ را در تاریخ ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۰ آغاز کرده است. ۱۲. ایران تخمین زده است که در تاریخ ۹ فوریه تا ۲۰ آگوست ۲۰۱۰، مجموعاً حدود ۳۱۰ کیلوگرم هگزا فلورید اورانیوم غنی‌شده در تأسیسات غنی‌سازی سوخت به آبشار۱ تزریق شد و ۲۲ کیلوگرم هگزا فلورید اورانیوم غنی‌شده تا "اورانیوم-۲۳۵ " ۲۰ درصد نیز تولید شد. هگزا فلورید اورانیوم تولید شده به طور مرتب توسط ایران از آبشار۱ تخلیه و به درون سیلندری با گنجایش حدود ۲۵ کیلوگرم هگزا فلورید اورانیوم بارگذاری می‌شود. این مواد تحت نظارت و بازرسی آژانس است. ایران اعلام کرده است که وقتی ظرفیت این سیلندر تکمیل می‌شود، پس از آنکه آژانس اتمی از این مواد برای انجام تحلیل تخریبی نمونه‌برداری کرد، هگزا فلوراید اورانیوم موجود در آن را همگن خواهد کرد. ۱۳. از تاریخ ۷ آوریل ۲۰۱۰ به بعد، نتایج نمونه‌های محیطی گرفته‌شده از تأسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت نشان می‌دهد که در این تأسیسات، مراحل غنی‌سازی از حداکثر سطح غنی‌سازی مطرح شده در پرسشنامه اطلاعات طراحی (که کمتر از ۲۰ درصد غنی‌سازی اورانیوم-۲۳۵ است) فراتر نرفته است. A.۲. قم: تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو ۱۴. ایران در سپتامبر ۲۰۰۹، به آژانس اتمی اطلاع داد که در حال ساخت تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو است که در نزدیکی شهر قم واقع شده است. آژانس تأیید کرد که تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو با هدف در بر گرفتن ۱۶ آبشار با مجموع حدود ۳ هزار سانتریفیوژ ساخته شده است. ۱۵. آژانس اتمی چندین‌ بار از ایران خواسته است تا اطلاعات بیشتری را در رابطه با زمانبندی مراحل طراحی و ساخت تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو به همراه هدف اولیه این سایت ارائه دهد. ایران نیز در پاسخ به این درخواست اعلام کرده است که "مکان این سایت (در نزدیکی قم) از ابتدا به عنوان منطقه کلی پناهگاه‌های احتمالی پدافند غیرعامل با موارد کاربرد گوناگون در نظرگرفته شده است. سپس این مکان در نیمه دوم سال ۲۰۰۷، برای ساخت این تأسیسات غنی‌سازی در نظر گرفته شده است ". آژانس اتمی نیز بر ضرورت دسترسی به شرکت‌های دخیل در طراحی و ساخت‌وساز تأسیسات غنی‌سازی فردو تأکید کرده است. آژانس به ایران اطلاع داده است که اطلاعات بسیار زیادی از تعدادی از منابع دریافت کرده است که نشان می‌دهد کار طراحی این تأسیسات در سال ۲۰۰۶ آغاز شده بود. ایران در تاریخ ۴ ژوئن ۲۰۱۰، در نامه‌ای به مدیرکل آژانس اعلام کرد که "هیچ مبنای قانونی " که طبق آن آژانس بتواند اطلاعات مربوط به زمانبندی و هدف ایجاد تأسیسات غنی‌سازی فردو را درخواست کند، وجود ندارد و آژانس نیز "ملزم به مطرح کردن هیچ سؤالی فراتر از توافق پادمان‌ها نیست ". آژانس اتمی معتقد است که سؤالاتی که مطرح کرده است در چارچوب توافق پادمان‌ها است و اطلاعات درخواست شده نیز برای تأیید زمانبندی و هدف اصلی تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو توسط آژانس اتمی به منظور ایجاد اطمینان از این امر که اظهارات ایران کامل و صحیح است، ضروری است. ۱۶. ایران در پاسخ به درخواست آژانس مبنی بر ارائه پرسشنامه کامل اطلاعات طراحی تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو، ضمن تسلیم نامه‌ای به مدیرکل آژانس در تاریخ ۴ ژوئن ۲۰۱۰، اعلام کرد که "به تعهدات خود در ارتباط با پرسشنامه اطلاعات طراحی تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو تحت توافقنامه پادمانی خود عمل کرده است ". آژانس اتمی چندین بار به ایران اطلاع داده است که معتقد است بر اساس وضعیت کنونی ساخت‌وساز این تأسیسات، اطلاعات بیشتری باید در اختیار ایران قرار گیرد و این اطلاعات باید در پرسشنامه اطلاعات طراحی گنجانده شود. ۱۷. آژانس اتمی از ماه اکتبر سال ۲۰۰۹ به طور متوسط هر ماه یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو به انجام رسانده است. آژانس تأیید کرده است که ساخت‌وساز این تأسیسات در حال جریان است. از ۲۸ آگوست ۲۰۱۰ به بعد هیچ سانتریفوژی وارد این تأسیسات نشده است. در نتایج نمونه‌های محیطی گرفته شده در تأسیسات غنی‌سازی سوختی فردو تا تاریخ ۱۶ فوریه ۲۰۱۰ به هیچ عنوان هیچ نشانه‌ای از وجود اورانیوم غنی‌شده نبود. A.۳. دیگر فعالیت‌های مرتبط غنی‌سازی ۱۸. با توجه به اظهارات ایران در تاریخ ۷ فوریه ۲۰۱۰ مبنی بر اینکه فناوری غنی‌سازی اورانیوم لیزری در اختیار دارد و همچنین اظهارات این کشور در تاریخ ۹ آوریل ۲۰۱۰ در ارتباط با توسعه نسل سوم سانتریفیوژها، آژانس اتمی طی نامه‌ای به ایران در تاریخ ۱۸ آگوست ۲۰۱۰ بر درخواست پیشین خود مجددا تأکید کرد مبنی بر اینکه ایران امکان دسترسی به مکان‌های بیشتر مرتبط با تولید سانتریفیوژها، تحقیق و توسعه در خصوص غنی‌سازی اورانیوم (شامل غنی‌سازی لیزری) و فعالیت‌های مرتبط با اکتشاف و آسیاب اورانیوم را (برای آژانس) فراهم آورد. ایران در پاسخ به این درخواست در تاریخ ۲۱ آگوست ۲۰۱۰، هیچ یک از اطلاعات درخواستی را در اختیار آژانس قرار نداد و در عوض تأکید کرد که به "همکاری خود با آژانس تحت توافقنامه پادمان‌های خود ادامه می‌دهد ". A.فعالیت‌های بازفرآوری ۱۹. آژانس اتمی به نظارت بر استفاده از سلول‌های داغ در راکتور تحقیقاتی تهران و تأسیسات تولید رادیوایزوتوپ مولیبدنیوم، ید و زنون (MIX) ادامه داده است. آژانس یک بازرسی و یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی را در راکتور تحقیقاتی تهران در تاریخ اول آگوست ۲۰۱۰ و همچنین یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در تأسیسات تولید رادیو ایزوتوپ مولیبدنیوم، ید و زنون نیز در تاریخ ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۰ انجام داده است. هیچ نشانه‌ای از فعالیت‌های مرتبط با بازفرآوری در این تأسیسات وجود نداشت. در حالیکه ایران اعلام کرده است هیچ گونه فعالیت‌ مرتبط با بازفرآوری در این کشور ندارد، آژانس این امر را فقط در ارتباط با این دو تأسیسات می‌تواند تأیید کند، همانگونه که پروتکل الحاقی ایران اجرا نشده است. B.پروژه‌های مرتبط با راکتور آب سنگین ۲۰. همانگونه که در گزارش‌های پیشین مدیرکل آژانس اشاره شد، آژانس، آنچنان که شورای امنیت ملزم دانسته بود، درخواست کرده است که ایران ترتیبات لازم را اتخاذ کند تا دسترسی هر چه سریعتر آژانس به موارد زیر را مهیا کند: مرکز تولید آب سنگین؛ آب سنگین ذخیره شده در تأسیسات تبدیل اورانیوم به منظور نمونه‌برداری؛ و هر مکان دیگری در ایران که پروژه‌های مرتبط آب سنگین در حال انجام هستند. ایران در پاسخ خود به تاریخ ۱۰ فوریه ۲۰۱۰ اعلام کرد که درخواست‌های آژانس "از آنجایی که فراتر از توافق پادمان‌های ما است، هیچ مبنای قانونی ندارد " و همچنین این درخواست‌ها فراتر از قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت است که "تنها خواستار راستی‌آزمایی تعلیق است ". ایران همچنین اعلام کرد که فعالیت در پروژه‌های مرتبط با آب سنگین را به حالت تعلیق در نیاورده است. ایران تا آن تاریخ دسترسی درخواست‌شده را مهیا نکرده است. ۲۱. در ۲ آگوست ۲۰۱۰، آژانس یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در راکتور IR-۴۰ در اراک انجام داد. آژانس تأیید کرد که ساخت‌وساز این تأسیسات در حال انجام است و ساخت‌وساز ساختمان‌های غیرنظامی تقریبا کامل و برخی تجهیزات مهم در این تأسیسات نصب شده است. تجهیزات نصب شده شامل جرثقیل اصلی در ساختمان راکتور و فشارسنجی برای سیستم خنک‌کننده راکتور می‌شود. بنا به اعلام ایران، راه‌اندازی راکتور IR-۴۰ هم‌اکنون برای شروع در سال ۲۰۱۳ طراحی شده است. در ساختمان پرتوشیمی، سازه بتونی برای سلول‌های داغ آماده بود، اما هیچ پنجره سلول داغ یا بازوی مکانیکی حاضر نبود. ۲۲. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، به نظر می‌رسد تأسیسات تولید آب سنگین (HWPP) مجددا در حال فعالیت است. با این وجود، بدون دسترسی به تأسیسات تولید آب سنگین، آژانس قادر به تأیید اظهارات ایران مبنی بر به تعلیق در نیاوردن فعالیت روی پروژه‌های مرتبط با آب سنگین نخواهد بود و در نتیجه نمی‌تواند گزارش کاملی را در این زمینه ارائه دهد. D. تبدیل اورانیوم و تولید سوخت ۲۳. آژانس ارزیابی خود از نتایج راستی‌آزمایی فهرست اقلام فیزیکی در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۱۰ را نهایی کرد و این نتیجه حاصل شد که فهرست اقلام مواد هسته‌ای در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان از سوی ایران و در راستای آن نتایج اظهار گردیده است، در چارچوب ابهامات اندازه گیری که معمولا به همراه تاسیسات تبدیل با خصوصیات مشابه وجود دارد. ۲۴. آژانس در تاریخ ۴ آگوست ۲۰۱۰ یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان انجام داد. در آن زمان، این تاسیسات هنوز در مرحله تعمیر و نگهداری قرار داشت. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۴ جولای ۲۰۱۰ آژانس را مطلع ساخت که تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان عملیات کامل خود را در تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۰ از سر خواهد گرفت. به دلیل آنکه هیچ هگزا فلوراید اورانیومی (یواف‌۶) از ۱۰ آگوست ۲۰۰۹ در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان تولید نشده است، مقدار کلی اورانیوم به شکل هگزا فلوراید اورانیوم در این تاسیسات از مارس ۲۰۰۴، ۳۷۱ تن باقی مانده است (مقداری از آن به تاسیسات غنی سازی سوختی و تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت منتقل شده است) که تحت نظارت و مهار آژانس است. ۲۵. در طی راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در تاریخ ۴ آگوست ۲۰۱۰، ایران آژانس را از نصب تجهیزات در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان برای تبدیل هگزافلوراید اورانیوم غنی شده تا اورانیوم-۲۳۵ بیست درصد به اکسید اورانیوم (U۳O۸) مطلع ساخت که برای تولید سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران مورد نیاز است و در نوامبر ۲۰۱۰ شروع به کار می‌کند. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۱۷ آگوست ۲۰۱۰، آژانس را مطلع ساخت که آزمایشاتی در خصوص تبدیل هگزافلوراید اروانیوم به اکسید اورانیوم (U۳O۸) با استفاده از هگزافلوراید مصرف شده در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان در سپتامبر ۲۰۱۱ آغاز خواهد کرد. ۲۶. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰، یک پرسشنامه‌ اطلاعات طراحی به روز شده برای مرکز تولید سوخت به آژانس ارائه داد که در آن اعلام کرده بود تولید سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران در بخشی از یک ساختمان در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان انجام خواهد شد. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۱۷ آگوست ۲۰۱۰ به آژانس اعلام کرد که در نظر دارد تجهیزات برای تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران را در نوامبر ۲۰۱۰ نصب کند. آژانس در سوم آگوست ۲۰۱۰ یک راستی‌آزمایی فهرست اقلام فیزیکی و یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در مرکز تولید سوخت انجام داد و تایید کرد که هیچ مجموعه، میله، صفحه‌های سوختی جدید برای راکتور IR-۴۰ تولید نشده است. E. دیگر فعالیت‌ها ۲۷. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۹ آگوست ۲۰۱۰ به آژانس اطلاع داد که انتقال سوخت جدید به ساختمان اصلی راکتور در نیروگاه برق هسته‌ای بوشهر را آغاز می‌کند. همانگونه که در گزارش قبلی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده است، ایران آژانس را مطلع ساخت که یک آزمایش فنی از مجوعه سوختی را پیش از بارگذاری آنها در قلب راکتور انجام خواهد داد. آژانس در تاریخ ۲۱ آگوست تایید کرد که انتقال سوخت جدید به ساختمان راکتور آغاز شده و فعالیت‌های راستی آزمایی مجدد خود را از شروع کرده است. ۲۸. لابراتوار تحقیقاتی چندمنظوره جابر ابن حیان در مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران واقع است و یک لابراتوار تحقیقاتی شیمی غیرهسته‌ای است. آژانس در تاریخ ۳۱ جولای ۲۰۱۰ یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی و یک راستی‌آزمایی فهرست اقلام فیزیکی در لابراتوار جابر ابن حیان انجام داد، که در طی آن ایران مجددا آنچه را در راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی ۱۴ آوریل ۲۰۱۰ اعلام کرده بود، تکرار کرد به ویژه فعالیت‌های لابراتوار جابر ابن حیان که مرتبط با "یک پروژه تحقیقاتی با هدف صرفا مطالعه رفتار الکتروشیمیایی یون یورانیل در محلول یونیک " بود، که در آن از یک محلول نیترات یورانیل استفاده می‌شود. ایران همچنین اعلام کرده است که این فعالیت‌های آزمایشگاهی هنوز آغاز نشده است. آژانس اتمی به نظارت بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه ایران در این تاسیسات ادامه می‌دهد. ۲۹. بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، آژانس ارزیابی می‌کند که فعالیت‌های مربوط به اکتشاف و تغلیظ اورانیوم در منطقه مجتمع تولید اورانیوم بندر عباس ادامه دارد و اینکه فعالیت‌های ساخت و ساز در مجتمع تولید کیک زرد اردکان و در معدن اورانیوم ساغند ادامه دارد. F. اطلاعات طراحی همانگونه که در گزارش‌های پیشین مدیر کل آژانس شرح داده شده، متن تعدیل شده بخش عمومی ترتیبات تکمیلی موسوم به کد ۳.۱ برای توافق پادمانی ایران که در سال ۲۰۰۳ به موافقت ایران رسیده‌، هنوز پابرجاست، با این همه ایران در سال ۲۰۰۷ تصمیم به تعلیق اجرای آن گرفت. با وجود آنکه آژانس در موارد زیادی، به ایران یادآوری کرده است که ملزم به ارائه اطلاعات طراحی بر اساس کد تعدیل شده ۳.۱ است، ایران اجرای کد تعدیل شده ۳.۱ را از سر نگرفته است که مطابق با تعهد آن بر اساس ترتیبات تکمیلی نیست. ایران تنها کشور با فعالیت‌های هسته‌ای چشمگیر است که دارای یک توافقنامه پادمانی جامع پابرجاست که مفاد کد تعدیل شده ۳.۱ را اجرا نمی‌کند. ۳۱. در مورد هر دو تاسیسات دارخوین و تاسیسات غنی سازی سوخت فردو،‌ ایران در موعد مقرر تصمیم ساخت یا اجازه ساخت این تاسیسات را همانگونه که در کد تعدیل شده ۳.۱ آمده اطلاع رسانی نکرده است و فقط به ارائه اطلاعات طراحی محدود آن تاسیسات اکتفا کرده است. ایران همچنین اطلاعات طراحی به روز شده راکتور IR-۴۰ را فراهم نکرده است. ۳۲. آژانس در نامه‌ای به تاریخ ۱۸ ژوئن ۲۰۱۰ از ایران درخواست کرده است تا اظهارات علی اکبر صالحی معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به یک خبرگزاری ایرانی را تایید کند که گفته بود ایران در حال طراحی راکتوری شبیه راکتور تحقیقاتی تهران برای تولید رادیوایزوتوپ‌هاست. در همان نامه آژانس همچنین درخواست کرد در صورتیکه تصمیم ساخت تاسیسات هسته‌ای جدید توسط ایران اتخاذ شده است، ایران اطلاعات بیشتری در خصوص طراحی و برنامه ساخت آن تاسیسات ارائه کند. ایران در پاسخ آن نامه به تاریخ ۲۳ ژوئن ۲۰۱۰، مجددا تاکید کرد که به همکاری خود با آژانس بر اساس موافقتنامه پادمانی آن ادامه می‌دهد. ۳۳. علی اکبر صالحی در تاریخ ۱۶ آگوست ۲۰۱۰ اعلام کرد که "مطالعه بر روی مکان ۱۰ مرکز غنی سازی اورانیوم " پایان یافته است و اینکه "ساخت و ساز یکی از این تاسیسات تا پایان سال جاری ایرانی یعنی مارس ۲۰۱۱ آغاز خواهد شد یا ابتدای سال آینده ". در نامه‌ای به تاریخ ۱۹ آگوست ۲۰۱۰ آژانس از ایران درخواست کرد تا اطلاعات طراحی اولیه آن تاسیسات را ارائه کند. ایران در پاسخ خود به تاریخ ۲۱ آگوست ۲۰۱۰ اطلاعات درخواست شده را ارائه نداد و تنها اعلام کرد که اطلاعات لازم را در "زمان مقرر " در اختیار آژانس قرار خواهد داد. این تماس‌های اخیر بین ایران و آژانس به دنبال موارد مشابه مرتبط با بیانات عمومی مقامات ایران در رابطه با ساخت و ساز احتمالی تاسیسات هسته‌ای جدید است. ایران همچنین اعلام کرد اظهارات در خصوص اطلاعات طراحی که در پاراگراف‌های ۳۰ تا ۳۳ گزارش‌ قبلی مدیر کل (GOV/۲۰۱۰/۲۸) آمده است، "هیچگونه اساس قانونی " ندارد. ۳۴. اصلاح تاسیسات غنی‌سازی آزمایشی سوخت برای تولید اورانیوم غنی شده تا ۲۰ درصد به صورت اورانیوم-۲۳۵ مرتبط با اهداف پادمانی، از جانب ایران در زمان لازم به اطلاع آژانس نرسیده است تا آژانس روش‌های پادمانی آن را تطبیق دهد، همانطور که ماده ۴۵ توافق پادمانی ایران خواسته شده است. G. تعیین بازرسان ۳۵. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۳ ژوئن ۲۰۱۰ به مدیر کل آژانس اتمی اعلام کرد، از حالا به بعد در صورتیکه اطلاعات محرمانه‌ای که بر اساس اجرای توافق پادمانی آن در اختیار آژانس قرار گرفته است به هر دلیلی به بیرون "درز " پیدا کند و یا به دست رسانه‌ها برسد؛ در اولین واکنش انتصاب بازرس یا بازرسان مرتبط کن لم یکن تلقی خواهد شد. ایران در نامه‌ای به تاریخ ۱۰ ژوئن ۲۰۱۰ به مدیر کل آژانس، با اشاره به "اظهارات اشتباه و نادرست در پاراگراف ۲۸ " گزارش قبلی مدیر کل (GOV/۲۰۱۰/۲۸)، به اطلاع آژانس رساند که به انتصاب دو بازرسی که اخیر بازرسی‌هایی را در ایران انجام داده‌اند، اعتراض دارد. ۳۶. در حالیکه بر اساس توافق پادمانی، ایران اجازه اعتراض به انتصاب بازرسان آژانس را دارد، آژانس این مورد را بر این اساس رد کرد که ایران به دنبال توجیه اعتراض خود در این مورد بوده است. آژانس اعتماد کامل به حرفه‌ای گرایی و بی طرفی بازرسان مورد نظر دارد همانگونه که در خصوص تمام بازرسان به همین گونه است، و تایید می‌کند که گزارش قبلی مدیر کل در خصوص اجرای پادمان‌ها در ایران (GOV/۲۰۱۰/۲۸) کاملا دقیق و صحیح است. ۳۷. در جلسه‌ای با نماینده دائم ایران در آژانس اتمی در تاریخ ۲۰ جولای ۲۰۱۰، آژانس به اطلاع وی رساند که اعتراض مکرر توسط ایران به انتصاب بازرسان مجرب در زمینه چرخه و تاسیسات سوخت هسته‌ای ایران در روند بازرسی مانع ایجاد می‌کند و بنا بر این از توانایی آژانس برای اجرای پادمان‌های موثر و کارآمد در ایران می‌کاهد. در این خصوص، در همان جلسه، آژانس مجدد تقاضا کرد که ایران تصمیم ۱۶ ژانویه ۲۰۰۷ خود در زمینه درخواست از آژانس برای ملغی کردن انتصاب ۳۸ بازرس آژانس را مورد بازبینی مجدد قرار داده و همچنین در زمینه تقاضاهای خود (مربوط به سال ۲۰۰۶) برای کن لم یکن کردن انتصاب ۴ بازرس دیگر که مجرب در اجرای بازرسی هستند، دوباره تصمیم گیری کند. آژانس در عین حال که از ایران به دلیل پذیرفتن پنج بازرس دیگر (در نامه‌هایی از ایران به تاریخ ۱۴ آوریل ۲۰۱۰ و ۱۶ آگوست ۲۰۱۰) تشکر می‌کند، همچنان از ایران درخواست می‌کند تا اعتراض خود به انتصاب بازرسان مجرب در زمینه چرخه و تاسیسات سوخت هسته‌ای ایران را ملغی کند. H. ابعاد نظامی احتمالی ۳۸. گزارش‌های پیشین مدیر کل آژانس اتمی مسایل باقیمانده مرتبط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران و اقدامات لازم از سوی ایران برای حل آن مسایل را شرح داده است. در گزارش ماه فوریه مدیر کل (GOV/۲۰۱۰/۱۰)، آژانس شماری از موضوعات فنی که برای پرداختن به آن به اتفاق ایران مورد نیاز است را شرح داد. با این همه از آگوست ۲۰۰۸، ایران از بحث درباره مسایل باقیمانده با آژانس یا ارائه هر گونه اطلاعات اضافی یا دسترسی به مکان‌ها یا افراد مورد نیاز برای پرداختن به نگرانی‌های آژانس امتناع ورزیده و اعلام کرده است که ادعاهای مربوط به ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای آن بی اساس هستند و اینکه اطلاعات اطلاعاتی که آژانس به آنها اشاره می‌کند بر اساس اسناد جعلی است. ۳۹. بر اساس یک تحلیل کلی که توسط آژانس با استفاده از تمام اطلاعاتی که در دسترس آن بوده انجام داده است، آژانس درباره وجود احتمالی فعالیت‌های مرتبط هسته ای گذشته یا جاری فاش نشده مربوط به سازمان‌های نظامی مرتبط از جمله فعالیت‌های مربوط به توسعه یک محفظه کلاهک برای موشک هنوز نگران است. نشانه‌هایی وجود دارد که شماری از این فعالیت‌ها ممکن است بعد از ۲۰۰۴ ادامه یافته باشد. ۴۰. ضروری است که ایران با آژانس در این مسایل تعامل کند و اینکه آژانس اجازه یابد از تمام سایت‌های مرتبط بازدید کند، به تمام تجهیزات و اسناد مرتبط دسترسی داشته باشد و اجازه داشته باشد تا با تمام افراد مرتبط مصاحبه کند، بدون هیچگونه تاخیر بیشتری. گذشت زمان و از بین رفتن احتمالی دسترسی به برخی اطلاعات مرتبط فوریت این موضوع را افزایش می‌دهد. تعامل اساسی و پیش فعال ایران برای برای قادر ساختن آژانس به پیشرفت در زمینه راستی آزمایی صحت و کامل بودن اظهارات ایران ضروری است. I. خلاصه ۴۱. مادامی که آژانس به راستی‌آزمایی عدم انحراف مواد هسته‌ای اعلامی ایران ادامه می‌دهد، ایران همکاری‌های لازم به منظور اجازه به آژانس برای تایید اینکه تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیتهای صلح‌آمیز هستند را فراهم نکرده است. ۴۲. ایران، به طور خاص‌تر، الزامات ذکر شده در قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت شامل اجرای پروتکل الحاقی که برای اعتمادسازی در زمینه هدف انحصارا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و حل مسائل باقیمانده ضروری هستند را اجرا نمی کند. ایران به طور ویژه نیاز به همکاری در زمینه توضیح مسائل باقیمانده که نگرانی‌ها درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای را افزایش می‌دهند، دارد و از جمله این همکاری تامین دسترسی به تمام سایتها، تجهیزات، اشخاص و مدارک مورد درخواست آژانس است. ایران همچنین نیاز به اجرای کد تعدیل شده ۳.۱ در زمینه تهیه سریع اطلاعات طراحی دارد. ۴۳. بعلاوه، ایران بر خلاف قطعنامه‌های مرتبط شورای حکام و شورای امنیت، فعالیتهای مرتبط غنی‌سازی را تعلیق نکرده است. ایران به فعالیت تاسیسات غنی‌سازی سوخت و تاسیسات غنی‌سازی سوخت آزمایشی در نطنز ادامه داده و غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد اورانیوم ۲۳۵ را در تاسیسات غنی‌سازی سوخت آزمایشی و اکنون در دو آبشار به هم مرتبط را آغاز کرده است. ایران به ساخت تاسیسات غنی‌سازی سوخت فوردو ادامه داده است. به منظور راستی‌آزمایی زمانبندی و ماهیت واقعی تاسیسات غنی‌سازی سوخت آزمایشی، ایران هنوز نیازمند تامین دسترسی آژانس به مدارک طراحی مرتبط و شرکتهای دخیل در طراحی و ساخت تاسیسات است. ایران همچنین نیاز به ارائه یک پرسشنامه اطلاعات طراحی کامل برای این تاسیسات دارد. ایران همچنین اعلام کرده است که مکان‌هایی را برای تاسیسات غنی‌سازی جدید انتخاب کرده است و اینکه ساخت یکی از این تاسیسات حدود مارس ۲۰۱۱ آغاز خواهد شد، اما این کشور اطلاعات طراحی مورد نیاز و دسترسی مطابق توافق پادمان‌های ایران و ترتیبات اجرایی را در اختیار آژانس قرار نداده است. ۴۴. به طور مشابه، ایران بر خلاف قطعنامه‌های مرتبط شورای حکام و شورای امنیت به ساخت رآکتور IR-۴۰ و فعالیتهای مرتبط آب سنگین ادامه داده است. به آژانس اجازه نمونه‌برداری از آب سنگین که در تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان ذخیره شده است، داده نشد. همچنین برای آژانس امکان دسترسی به تاسیسات تولید آب سنگین فراهم نشد. مادامی که آژانس می‌تواند گزارش دهد که ایران بیانیه‌های را مبنی بر اینکه آن فعالیتها را تعلیق نکرده است، آژانس بدون دسترسی کامل به آب سنگین در تاسیسات تبدیل اورانیوم، تاسیسات تولید آب سنگین و سایر تاسیسات که ایران اعلام کرده است قصد دارد آنها را بسازد، قادر به راستی‌آزمایی چنین بیانیه‌هایی و نتیجتا گزارش کامل درباره این موضوع نیست. ۴۵. ایران به تعیین دو بازرسی که اخیرا در ایران بازرسی انجام دادند اعتراض کرد. آژانس اساسی را ایران بواسطه آن اعتراض خود را توجیه کرده است رد می‌کند؛ آژانس همچنین نگران است که اعتراض مکرر به تعیین بازرسان مجرب، روند بازرسی را مختل کرده و از توانایی آژانس برای اجرای پادمان‌ها در ایران می‌کاهد. ۴۶. مدیرکل از ایران می‌خواهد که گامهایی را در راستای اجرای کامل توافق پادمان‌ها و سایر الزامات خود شامل اجرای پروتکل الحاقی بردارد. ۴۷. مدیرکل به گزارش‌دهی به نحو مقتضی ادامه خواهد داد.

معرفی رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل

روابط بین الملل

رشته روابط بین الملل از جمله رشته های نوپا در عالم سیاست به شمار می رود . سابقه این مبحث به عنوان یک رشته دانشگاهی حداکثر به سال های میان دو جنگ جهانی برمی گردد. در واقع، پس از رو برو شدن با مصائب جنگ جهانی اول، بشریت به طور کلی و محققان و دانشمندان به طور اخص در صدد کشف و تبیین ریشه ها و چگونگی رفتار دولت ها در صحنه بین المللی برآمدند. بنا بر این همان طور که از علت تشکیل این رشته مشخص است، موضوع اصلی در آن کشف، بررسی و علت کاوی رفتار دولتها( و اخیرا مجامع بین المللی) در عرصه بین المللی می باشد. با شعله ور شدن آتش جنگ جهانی دوم، محافل علمی دنیای غرب توجه بیشتری به این حوزه مطالعاتی مبذول داشته و چارچوب منظم تر و علمی‌تری بدان بحشیدند. از آن پس روند تکامل رشته روابط بین‌الملل شدت گرفته و و تا کنون قالب های فکری، رویکردها ، نظریه ها و مدل های گوناگون بسیاری برای درک مسائل بین‌المللی ارائه گردیده است. همین تنوع و گوناگونی شیوه های برخورد با روابط بین‌الملل موجب سر در گمی و حیرت دانشجویان و محققان تازه کار شده است. این مساله در غرب که زادگاه اولیه این رشته علمی است اساتید و محققان را بر آن داشته است تا با طرح کلی و منسجم مباحث این رشته و معرفی مختصر رویکردها و نظریه های رایج از سر در گم شدن تازه واردان این وادی جلوگیری نمایند.

در کشور ما آشنایی با این رشته بسیار دیرهنگام تر از غالب کشورها آغاز گردید. و متاسفانه هنوز هم به مانند سایر زیر شاخه های علوم سیاسی نتوانسته است.جایگاه شایسته ای را کسب نماید. و حتی از این حیث از سایر زیر شاخه های علوم سیاسی نیز موفقیت کمتری داشته است. و کمتر در کشور ما بدان توجه می شود و متخصصان این رشته کمتر در جایگاه خود و در شغلی که تخصص آن را کسب کرده اند، مشغول به کار می شوند و در عوض افرادی با تخصص های غیر مر تبط در مشاغلی که با رشته روابط بین الملل مشغول به کار می شوند( هر چند به کار گیری افراد در رشته های غیر تخصصی یکی از مشکلات عمومی در کشور ما به حساب می آید لکن این مساله در رشته های مرتبط با علوم سیاسی و خصوصا رشته روابط بین الملل بروز بیشتری دارد) با مراجعه به وزارت خارجه و بررسی کارکنان این وزارت به عنوان یکی از عمده ترین جاهایی که مر تبط با رشته روابط بین الملل است، هر چه بیشتر با محجور ماندن و عدم توجه به این رشته در کشور ما آشنا خواهید شد. در صورتی که بهره مندی از متخصصان این رشته می توانست بسیاری از مشکلاتی را که نا آشنایی برخی مسولین با این رشته برای کشور پدید آورده بود. را کاهش دهد. ولی متاسفانه اوضاع در کشور به گونه ای است که هر کسی به خود جرات می دهد که به راحتی بدون اینکه کمترین تخصصی داشته باشد در این عرصه اظهار نظر کند. و تحلیل ها ی عامیانه در جامعه ما رونق بسیاری یافته است و حتی اساس برخی از تصمیم گیری ها هم همین تحلیل های عامیانه است که به تحلیل کوچه و خیابانی معروف است، شاید بارها به رانندگانی برخورد کرده باشید که زمین وزمان را به هم می دوزند و چنان اوضاع بین المللی را تحلیل می کنند، که انگار اشراف کامل بر تمام مسائل دارند. و اینکه افرادی که حتی شاید فقط از دور نامی از رشته روابط بین الملل شنیده باشند از پذیرش مسولیت های خطیر مرتبط با این رشته، کوچکترین تردیدی به خود راه نمی دهند. و همین مساله هم خود باعث یاس و نا امیدی دانش پژوهان این رشته گردیده است و خود باعث گردیده است که تلاش و تحقیق و پژوهش در این رشته در کشورما از غنای لازم بر خوردار نباشد. و البته این به معنای نفی برخی تلاش های صورت گرفته از سوی برخی دلسوزان این رشته نمی باشد. لکن غرض بیان زیان و ضرری است که متوجه رشته روابط بین الملل و به تبع آن جامعه به خاطر کم توجهی به این رشته شده و خواهد شد. رشته روابط بین الملل که در سال ۱۹۱۹ به عنوان یک رشته دانشگاهی وارد عرصه مطالعاتی اندیشمندان گردید در ایران  هم اکنون در مقطع ارشد و دکتری تخصصی در دانشگاههای تهران ، شهید بهشتی ، علامه طباطبایی، اصفهان ،دانشگاه آزاد اسلامی و ... دایر است

مقاطع رشته روابط بین الملل در ایران

الف ) دوره کارشناسی

 روابط سیاسی (دیپلماتیک ) یکی از برنامه های علمی و آموزش عالی است که پس ازپیروزی انقلاب اسلامی در ایران با اهداف مشروحه زیر تهیه و تدوین گردیده است .
الف : تربیت کادر سیاسی متخصص و متعهد به مکتب والای اسلام برای انجام وظیفه در سازمان مرکزی امور خارجه و یا نمایند گیهای جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور و دیگر نهادهای بین المللی .
ب : تهیه متون تحقیقاتی و اطلاعاتی در زمینه تحولات سیاسی جهان و روابط بین الملل .
ج : تغذیه وزارت امور خارجه و نهادهای تابعه با فرهنگ و سیاست خارجی جوامع مختلف بین المللی .

ب ) رشته روابط بین الملل در مقطع کارشناسی ارشد دارای ۴ گرایش است :

۱. حقوق بین الملل
با گسترش روابط بین الملل و پیچیده تر شدن روابط و مسائل اشخاص و ملتها , مسایل حقوقی نیز شکل جدیدی بخود گرفتند و ضرورت گسترش و تدوین قوانین و اصولی جدید , در نهایت منجر به شکلگیری حقوق بین الملل بعنوان یکی از گرایشهای رشته روابط بین الملل شد
 ۲. سیاست بین الملل
رشته روابط بین الملل از جمله رشته های نوپا در عالم سیاست به شمار میرود که سابقه آن به عنوان یک رشته دانشگاهی حداکثر به سالهای میان دو جنگ جهانی برمیگردد. سیاست بین الملل از مهمترین گرایشهای رشته روابط بین الملل است که به کشف, بررسی و علت کاوی رفتار دولتها ( و اخیرا مجامع بین المللی ) در عرصه بین الملل میپردازد.

۳. سازمانهای بین المللی

۴. اقتصاد بین الملل

ج )‌ رشته روابط بین الملل در دکترا

دکترای روابط بین الملل هم اکنون در ایران تنها در دانشگاه تهران ،‌ دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات دایر است .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

علوم سیاسی

آنچه‌ مردم‌ به‌ نام‌ سیاست‌ و مسائل‌ سیاسی‌ می‌شناسند با سیاست‌ به‌ مفهومی‌ که‌ در رشته‌ علوم‌ سیاسی‌ مطرح‌ است‌، تفاوت‌ بسیار دارد. دانشجویان‌ موفق‌ این‌ رشته‌ نیز باید بدانند که در نهایت نه‌ یک‌ سیاستمدار بلکه‌ یک‌ سیاست‌شناس‌ خواهند شد.

در واقع‌ علوم‌سیاسی‌ به‌ بررسی‌ اندیشه‌ها و نظریه‌های‌ سیاسی‌ و کارکرد آنها در عرصه‌ جامعه‌ می‌پردازد و رشته‌ علوم‌سیاسی‌ ارائه‌ یکسری‌ نظریه‌ها یا یکسری‌ ابزارها و راهکارهایی‌ است‌ که‌ بر اساس‌ آنها هر جامعه‌ شرایط‌ و مشکلات‌ حال‌ را بررسی‌ کرده‌ و از پیش‌ پا برمی‌دارد و برای‌ حرکت‌ها و اقدامات‌ بعدی‌ ـ ترسیم‌ فضا برای‌ مسیر آینده‌ ـ برنامه‌ریزی‌ می‌کند همچنین‌ از تجارب‌ و دستاوردهای‌ بشر که‌ در طول‌ تاریخ‌ در عرصه‌ اجتماع‌ به‌ دست‌ آورده‌ است‌، بهره‌ می‌برد. این‌ رشته‌ از سه‌ شاخه‌ عمده‌ تشکیل‌ می‌شود که‌ عبارتند از:
دانش‌ حکومت‌ کردن‌ و نهادهای‌ سیاسی‌، نظریات‌ سیاسی‌ و روابط‌ و سیاست‌ بین‌الملل‌.
توانایی‌های‌ لازم‌ :
داشتن‌ شَم‌ سیاسی‌ و علاقه‌ به‌ مسائل‌ سیاسی‌ و برخورداری‌ از دیدی‌ عمیق‌ و وسیع‌، ویژگی‌های‌ لازم‌ برای‌ یک‌ دانشجوی‌ رشته‌ علوم‌سیاسی‌ است‌. همچنین‌ دانشجوی‌ این‌ رشته‌ باید فردی‌ منطقی‌ بوده‌ و نظریاتش‌ مستند به‌ دلیل‌ و مدرک‌ باشد و ظرفیت‌ بالایی‌ داشته‌ باشد تا در بمباران‌ مسائل‌ روزمره‌ گیج‌ نشود‌ و عمق‌ مسائل‌ اجتماع‌ را ببیند. دانشجوی‌ علوم‌سیاسی‌ لازم‌ است‌ با همه‌ اقشار جامعه‌ ارتباط‌ داشته‌ باشد تا بفهمد که‌ مردم‌ جامعه‌اش‌ به‌ چه‌ فکر می‌کنند و نیازهای‌ آنها چیست‌؟ داوطلبان‌ کنکور سراسری‌ در صورتی‌ در این‌ رشته‌ موفق‌ می‌شوند که‌ کتب‌ تاریخی‌ بخصوص‌ تاریخ‌ سیاسی‌ را دوست‌ داشته‌ باشند و فلسفه‌ را با علاقه‌ بخوانند.
موقعیت‌ شغلی‌ در ایران :
در حال‌ حاضر تعدادی‌ از فارغ‌التحصیلان‌ رشته‌ علوم‌سیاسی‌ در بخش‌های‌ سیاسی‌ و حقوقی‌ سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و همچنین‌ در صدا و سیما مشغول‌ به‌ کار می‌باشند اما حدود 90% فارغ‌التحصیلان‌ این‌ رشته‌ با مشکل‌ اشتغال‌ روبرو هستند. با این‌ وجود اگر دانشجویی‌ واقعاً علاقه‌مند بوده‌ و در این‌ رشته‌ موفق‌ و متبحر باشد و همچنین‌ قلم‌ خوبی‌ داشته‌ باشد از نظر شغلی‌ مشکلی‌ نخواهد داشت‌. اما متأسفانه‌ بسیاری‌ از دانشجویان‌ شناخت‌ و علاقه‌ لازم‌ را ندارند و در واقع نمی‌دانند که برای چه به این رشته آمده‌اند.
درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل :
مبانی‌ علم‌ سیاست‌، مبانی‌ علم‌ حقوق‌، مبانی‌ علم‌ اقتصاد، مبانی‌ جامعه‌شناسی‌ عمومی‌، روش‌ تحقیق‌ در علوم‌ سیاسی‌، حقوق‌ اساسی‌ (کلیات‌)، حقوق‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، مبانی‌ اندیشه‌های‌ سیاسی‌ در اسلام‌، حقوق‌ بین‌الملل‌ اسلام‌، نظام‌ سیاسی‌ و دولت‌ در اسلام‌، اندیشه‌های‌ سیاسی‌ در اسلام‌ و ایران‌، جنبش‌های‌ اسلامی‌ معاصر، تحولات‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌ ایران‌ ، انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌، تاریخ‌ روابط‌ خارجی‌ ایران‌ از قاجاریه‌ تا دوران‌ معاصر، سیاست‌ خارجی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، مسائل‌ اقتصادی‌ و سیاسی‌ نفت‌ در ایران‌، حقوق‌ اداری‌، خلیج‌فارس‌ و مسائل‌ آن‌، مسائل‌ سیاسی‌ و اقتصادی‌ جهان‌ سوم‌، اصول‌ روابط‌ بین‌الملل‌، تاریخ‌ روابط‌ بین‌الملل‌ از 1871 تا 1945 ، سازمان‌های‌ بین‌المللی‌، تاریخ‌ اندیشه‌های‌ سیاسی‌ در غرب‌ از قبل‌ از افلاطون‌ تا قرن‌ بیستم‌، اندیشه‌های‌ سیاسی‌ در قرن‌ بیستم‌، دیپلماسی‌ و رفتار سیاسی‌ در اسلام‌، حقوق‌ بین‌الملل‌ عمومی‌، فن‌ دیپلماسی‌ و آداب‌ کنسولی‌، حقوق‌ بین‌الملل‌ خصوصی‌، تئوری‌های‌ انقلاب‌، شناخت‌ ماهیت‌ و عملکرد امپریالیسم‌، سیر قدرت‌ در دریاها، نوسازی‌ و دگرگونی‌ سیاسی‌، جامعه‌شناسی‌ سیاسی‌، سیاست‌ خارجی‌ قدرت‌های‌ بزرگ‌، مسائل‌ نظامی‌ و استراتژیک‌ معاصر، تاریخ‌ تحول‌ دولت‌ در اسلام‌، متون‌ سیاسی‌ به‌ زبان‌ خارجی‌.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

کارشناسی ارشد علوم سیاسی و روابط بین الملل

مجموعه علوم سیاسی و روابط بین الملل یکی از مهمترین رشته‌های علوم انسانی است. فیلسوفان بزرگی نظیر ارسطو که او را پدر علم سیاست نامیده‌اند معتقد بودند که علم سیاست ملکه تمام علوم است. رشته علوم سیاسی در ایران از قدمت زیادی برخوردار است. برای اولین بار آموزش علم سیاست در ایران با تأسیس مدرسه عالی علوم سیاسی در سال ۱۲۷۸ شمسی آغاز شد. در طول زمان این رشته از گسترش کیفی و کمی‌ زیادی برخوردار گردید و اکنون هم در دانشگاه‌‌های متعددی تدریس می‌شود که در ادامه اسامی‌شهرها و دانشگاه‌‌های مربوطه و گرایش‌‌های موجود در جدول جداگانه‌ای خواهد آمد.

علاوه بر فارغ التحصیلان رشته علوم سیاسی فارغ التحصیلان سایر رشته‌های علوم انسانی، پایه، پزشکی، فنی و مهندسی … هم می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشد این رشته شرکت کنند دانشجویانی که مراحل تحصیل در کارشناسی ارشد را به اتمام می‌رسانند می‌توانند در دانشگاه‌‌ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی و آزاد، وزارتخانه‌های خارجه، کشور و غیره، مرکز پژوهش‌‌های سیاسی نهادها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی، دایرة المعارف‌‌ها، مطبوعات و … مشغول کار شوند.

دوران تحصیل در رشته علوم سیاسی و سایر گرایش‌‌های مربوطه دو سال است نکته مهمی‌که باید در مورد دانشگاه‌‌های محل تحصیل ذکر شود این است که دانشجو در صورتی که علاقه‎مند به تحصیل در دوره دکتری می‌باشد باید دانشگاهی را در اولویت قرار دهد که دارای دکترای همان گرایش باشد از این جهت دانشگاه‌‌های تهران، شهید بهشتی و تربیت مدرس در اولویت قرار دارند از جهت دسترسی به مراکز کتابخانه‌ای و اسناد و مؤسسات پژوهشی دانشگاه‌‌های شهر تهران بیشتر از سایر دانشگاه‌‌ها دارای اولویت می‌باشند. در دوره‌ی کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی به دو گرایش مهم علوم سیاسی و روابط بین الملل و چند گرایش جانبی دیگر تقسیم می‌شود که عبارتند از :

۱- مطالعات منطقه‌ای

۲- مطالعات ایران و سیاستگذاری عمومی‌

۳- اندیشه سیاسی در اسلام

۴- دیپلماسی و سازمان‌‌های بین المللی

معرفی رشته

 مجموعه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل یکی از مهم‌ترین رشته‌های علوم انسانی است. این رشته در ایران از قدمتی طولانی برخوردار است. برای اولین بار آموزش این علم با تاسیس مدرسه علوم سیاسی در سال 1278هجری شمسی آغاز شد. در دوره کارشناسی ارشد این رشته به دو گرایش مهم علوم سیاسی و روابط بین الملل و چند گرایش دیگر تقسیم می‌شود.

  گرایش ها وابعاد مختلف دوره در کارشناسی ارشد

رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل دارای گرایش های زیر است: علوم سیاسی روابط بین‌الملل مطالعات منطقه‌ای اندیشه سیاسی در اسلام دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی  که در همه‌ی این گرایش‌ها دانشجویان دروس مشترکی از قبیل: مبانی علم سیاسی، جامعه شناسی سیاسی، اصول روابط بین الملل و سیاست خارجه، جهان سوم و مسائل آن، تاریخ روابط بین الملل و... را می‌خوانند. در دانشگاه‌های سراسری همه‌ی این گرایش‌ها وجود دارد اما در دانشگاه آزاد فقط گرایش‌های علوم سیاسی و روابط بین الملل و مطالعات منطقه‌ای تدریس می‌شود.

آشنایی با گرایش‌های این رشته در کارشناسی ارشد

رشته علوم سیاسی گرایش  مطلعات منطقه ای هدف اصلی از تشکیل رشته مطالعات منطقه ای ارائه آموزش‌های لازم به کادر دیپلماتیک و سایر تصمیم گیرندگان سیاست خارجی کشور در سال‌های آینده است چرا که اتخاذ تصمیم‌های مناسب در قبال تحولات سریع جهانی و تغییرات ناگهانی در سطوح داخل کشورها اقتضا می‌کند تا وزارت امور خارجه در هر زمان ضمن امکان دسترسی مطلوب به اطلاعات، گزارش‌ها و تحلیل‌های درست کارشناسی، از کارشناسانی برخوردار باشد که ضمن کسب آموزش‌های عمومی بطور تخصصی نیز در زمینه مسائل مختلف داخلی هر یک از مناطق و کشورهای جهان اطلاعات لازم را کسب کرده باشند. از این‌رو رشته کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای به منظور تبین نظری تحولات جهانی و واکاوی نقش و جایگاه منطقه‌ای از فضای جدید بین‌المللی با رویکردی کاربردی ارائه می‌شود. این دوره مشتمل بر 13 گرایش منطقه‌ای است که دانشجویان پس از گذراندن دروس عمومی طبق ضوابط مربوط و بر حسب علاقه خود یکی از این گرایش‌ها را انتخاب کرده و دروس خاص مرتبط با آن گرایش را می‌گذرانند و سپس پایان‌نامه تحصیلی خود را نیز در همین زمینه تنظیم و ارائه خواهند کرد. گرایش‌های مطالعات منطقه‌ای به ترتیب عبارتند از: مطالعات ایران (سیاست گذاری عمومی)- مطالعات خلیج فارس_ مطالعات خاورمیانه- مطالعات دریای خزر- مطالعات آسیای مرکزی_ مطالعات جنوب آسیا- مطالعات خاوردور- مطالعات جنوب شرقی آسیا- مطالعات اروپایی- مطالعات آمریکای شمالی- مطالعات آمریکای جنوبی- مطالعات آفریقا- مطالعات اوراسیا علوم سیاسی گرایش روابط بین الملل رشته روابط بین الملل از جمله رشته های نوپا در عالم سیاست به شمار می رود. سابقه این مبحث به عنوان یک رشته دانشگاهی حداکثر به سال های میان دو جنگ جهانی بر میگردد. محققان و دانشمندان به طور اخص در صدد کشف و تبین ریشه ها و چگونگی رفتار دولتها در صحنه بین الملل بر امدند بنابراین همان طور که از علت تشکیل این رشته مشخص است موضوع اصلی در ان کشف، بررسی و علت کاوی رفتار دولتها و اخیرا (مجامع بین الملل) در عرصه بین الملل می باشد.با شعله ور شدن اتش جنگ جهانی دوم روند تکامل رشته روابط بین الملل شدت گرفته و تا کنون قالبهای فکری ، رویکردها، نظریه ها و مدل های گوناگون بسیاری برای درک مسائل بین الملل ارائه گردیده است. علوم سیاسی گرایش علوم سیاسی علوم سیاسی به بررسی اندیشه ها و نظریه های سیاسی و کارکرد انها در عرصه جامعه می پردازد و رشته علوم سیاسی ارائه یکسری نظریه ها یا یکسری ابزارها و راهکارهایی است که بر اساس انها هر جامعه شرایط و مشکلات حال را بررسی کرده و از پیش پا بر میدارد و برای حرکت ها و اقدامات بعدی ترسیم فضا برای مسیر اینده برنامه ریزی میکند هم چنین از تجارب و دستاوردهای بشر که در طول تاریخ در عرصه اجتماع به دست اورده است، بهره می برد. موضوع این رشته مطالعه و تحقیق درباره ی پدیده های سیاسی مثل اشکال مختلف حکومت و دولت است. کشف علل و پدیده های سیاسی، نحوه اداری سیاسی جامعه و ایجاد ارتباط محترمانه با کشور های دنیا در عرصه روابط بین الملل می باشد. علوم سیاسی گرایش اندیشه سیاسی علم سیاست پدیده ای است که با تحولات مشروطیت در ایران و موقعیت جدید علمای شیعه در جهان معاصر پیوند دارد. در سنت اسلامی از دانش سیاسی به علم مدنی تعبیر میشود. اندیشمندان مسلمان علم مدنی را به دو بخش فلسفه مدنی و فقه مدنی تقسیم میکردند. به اعتقاد مسلمانان تفاوت عمده این دو شاخه از علم مدنی در این است که حکمت مدنی غالبا وجه نظری دارد. و برعکس فقه مدنی، فقه سیاسی بیشتر ناظر به سیاست است. فقه سیاسی ،بدین سان مواجهه ای دو سویه با زندگی سیاسی و نیز وحی اسلامی از طریق زبان و دستگاه فقه است.                                                                                      علوم سیاسی گرایش دیپلماسی و روابط بین الملل  دیپلماسی ، مدیریت روابط کشورها با یکدیگر و میان کشورها با دیگر بازیگران بین المللی است. این بازیگران شامل گروهها ، سازمانها و افرادی هستند که در کنار دولت ها دیپلماسی را به عنوان نظامی اطلاعاتی برای بیان و دفاع از منافع و اعلان تهدیدها و اولتیماتومها به کار میبرند. در واقع دیپلماسی مجرای تماسی است برای اعلام مواضع ، جمع اوری اطلاعات و راضی یا قانع کردن یک کشور برای حمایت از مواضع کشوری دیگر. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

سر فصل کلیه رشته های کارشناسی ارشد

کارشناسی ارشد           تمامی رشته های دانشگاهی ایران   معرفی رشته ها معرفی دانشگاه ها معرفی واحد ها                                           کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دریافت تمام فایل(456 KB) کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دریافت تمام فایل(935 KB) کارشناسی ارشد حقوق دریافت تمام فایل(3658 KB) کارشناسی ارشد معارف قرانی کریم دریافت تمام فایل(636 KB) کارشناسی ارشد عرفان اسلامی دریافت تمام فایل(560 KB) کارشناسی ارشد عرفان اسلامی دریافت تمام فایل(1593 KB) کارشناسی ارشد مدرسی الهیات و معارف اسلامی دریافت تمام فایل(5881 KB) کارشناسی ارشد مدرسی الهیات و معارف اسلامی دریافت تمام فایل(1120 KB) کارشناسی ارشد فقه مقارن و حقوق خصوصی اسلامی دریافت تمام فایل(550 KB) کارشناسی ارشد دین شناسی دریافت تمام فایل(1087 KB) کارشناسی ارشد تربیت معلم کودکان استثنائی عقب مانده ذهنی دریافت تمام فایل(640 KB) کارشناسی ارشد تصوف و عرفان اسلامی دریافت تمام فایل(1000 KB) کارشناسی ارشد شیعه شناسی دریافت تمام فایل(2864 KB) کارشناسی ارشد علوم سیاسی دریافت تمام فایل(1020 KB) کارشناسی ارشد علوم سیاسی دریافت تمام فایل(1673 KB) کارشناسی ارشد نهج البلاغه دریافت تمام فایل(514 KB) کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام دریافت تمام فایل(723 KB) کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام دریافت تمام فایل(882 KB) کارشناسی ارشد ادیان ابراهیمی دریافت تمام فایل(750 KB) کارشناسی ارشد ادیان ابراهیمی دریافت تمام فایل(1560 KB) کارشناسی ارشد مذاهب اسلامی دریافت تمام فایل(958 KB) کارشناسی ارشد فقه و حقوق خصوصی دریافت تمام فایل(497 KB) کارشناسی ارشد فقه و حقوق جزا دریافت تمام فایل(465 KB) کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دریافت تمام فایل(781 KB) کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دریافت تمام فایل(839 KB) کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دریافت تمام فایل(2590 KB) کارشناسی ارشد برنامه ریزی سیستمهای اقتصادی دریافت تمام فایل(629 KB) کارشناسی ارشد توسعه اقتصادی و برنامه ریزی دریافت تمام فایل(463 KB) کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی دریافت تمام فایل(538 KB) کارشناسی ارشد اقتصاد و تجارت الکترونیکی دریافت تمام فایل(726 KB) کارشناسی ارشد روابط بین الملل دریافت تمام فایل(2426 KB) کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن دریافت تمام فایل(1972 KB) کارشناسی ارشد مشاوره دریافت تمام فایل(945 KB) کارشناسی ارشد مشاوره دریافت تمام فایل(567 KB) کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش دریافت تمام فایل(565 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دریافت تمام فایل(1007 KB) کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی دریافت تمام فایل(567 KB) کارشناسی ارشد سنجش و اندازه گیری دریافت تمام فایل(550 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی دریافت تمام فایل(611 KB) کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن اسلامی دریافت تمام فایل(1750 KB) کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دریافت تمام فایل(430 KB) کارشناسی ارشد حقوق عمومی دریافت تمام فایل(720 KB) کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی دریافت تمام فایل(421 KB) کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دریافت تمام فایل(614 KB) کارشناسی ارشد حقوق مالکیت فکری دریافت تمام فایل(726 KB) کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست دریافت تمام فایل(653 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دریافت تمام فایل(525 KB) کارشناسی ارشد حقوق بشر دریافت تمام فایل(626 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی دریافت تمام فایل(589 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی دریافت تمام فایل(1595 KB) کارشناسی ارشد حقوق اقتصادی دریافت تمام فایل(636 KB) کارشناسی ارشد دیپلماسی و سازمانهای بین المللی دریافت تمام فایل(3072 KB) کارشناسی ارشد علوم سیاسی دریافت تمام فایل(518 KB) کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دریافت تمام فایل(1021 KB) کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دریافت تمام فایل(830 KB) کارشناسی ارشد کلام اسلامی دریافت تمام فایل(1732 KB) کارشناسی ارشد مطالعات و فرهنگی رسانه دریافت تمام فایل(1303 KB) کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دریافت تمام فایل(615 KB) کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دریافت تمام فایل(363 KB) کارشناسی ارشد برنامه ریزی رفاه اجتماعی دریافت تمام فایل(853 KB) کارشناسی ارشد جمعیت شناسی دریافت تمام فایل(396 KB) کارشناسی ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی دریافت تمام فایل(457 KB) کارشناسی ارشد تبلیغ و ارتباطات فرهنگی دریافت تمام فایل(2150 KB) کارشناسی ارشد مطالعات زنان دریافت تمام فایل(609 KB) کارشناسی ارشد جامعه شناسی دریافت تمام فایل(1401 KB) کارشناسی ارشد حسابرسی دریافت تمام فایل(528 KB) کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دریافت تمام فایل(415 KB) کارشناسی ارشد تاریخ و باستان شناسی-تاریخ اهل بیت (ع) دریافت تمام فایل(1787 KB) کارشناسی ارشد تاریخ و باستان شناسی-تاریخ تشیع دریافت تمام فایل(1673 KB) کارشناسی ارشد علوم فلسفی دریافت تمام فایل(1212 KB) کارشناسی ارشد تاریخ و باستان شناسی-تاریخ معاصر جهان اسلام دریافت تمام فایل(1852 KB) کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی-فقه اقتصادی دریافت تمام فایل(1132 KB) کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی دریافت تمام فایل(1624 KB) کارشناسی ارشد مترجمی زبان عربی دریافت تمام فایل(726 KB) کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی دریافت تمام فایل(1611 KB) کارشناسی ارشد حسابداری دریافت تمام فایل(863 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(1240 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(717 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(509 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(479 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(722 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(611 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(531 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(555 KB) کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی دریافت تمام فایل(521 KB) کارشناسی ارشد مدیریت دریافت تمام فایل(1607 KB) کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی دریافت تمام فایل(509 KB) کارشناسی ارشد زبان و ادبیات انگلیسی دریافت تمام فایل(521 KB) کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی دریافت تمام فایل(1249 KB) کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فرانسه دریافت تمام فایل(634 KB) کارشناسی ارشد مترجمی زبان فرانسه دریافت تمام فایل(573 KB) کارشناسی ارشد جغرافیا دریافت تمام فایل(650 KB) کارشناسی ارشد آموزش زبان فرانسه دریافت تمام فایل(504 KB) کارشناسی ارشد مترجمی زبان آلمانی دریافت تمام فایل(832 KB) کارشناسی ارشد آموزش زبان آلمانی دریافت تمام فایل(418 KB) کارشناسی ارشد واژه گزینی و اصطلاح شناسی دریافت تمام فایل(795 KB) کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی دریافت تمام فایل(645 KB) کارشناسی ارشد زبان و ادبیات اردو دریافت تمام فایل(654 KB) کارشناسی ارشد زبانشناسی دریافت تمام فایل(882 KB) کارشناسی ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی دریافت تمام فایل(527 KB) کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی دریافت تمام فایل(730 KB) کارشناسی ارشد مدیریت جهانگردی دریافت تمام فایل(788 KB) کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی دریافت تمام فایل(1094 KB) کارشناسی ارشد مدیریت دولتی دریافت تمام فایل(985 KB) کارشناسی ارشد باستان شناسی دریافت تمام فایل(1332 KB) کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دریافت تمام فایل(633 KB) کارشناسی ارشد مدیریت بحران دریافت تمام فایل(398 KB) کارشناسی ارشد مدیریت تکنولوژی دریافت تمام فایل(868 KB) کارشناسی ارشد مدیریت مالی دریافت تمام فایل(613 KB) کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی دریافت تمام فایل(833 KB) کارشناسی ارشد فلسفه دریافت تمام فایل(555 KB) کارشناسی ارشد فلسفه دریافت تمام فایل(644 KB) کارشناسی ارشد مدیریت فن آوری اطلاعات دریافت تمام فایل(960 KB) کارشناسی ارشد مدیریت شهری دریافت تمام فایل(993 KB) کارشناسی ارشد آماد دریافت تمام فایل(1027 KB) کارشناسی ارشد مدیریت کارآفرینی دریافت تمام فایل(2191 KB) کارشناسی ارشد مدیریت رسانه دریافت تمام فایل(1199 KB) کارشناسی ارشد (MBA) مدیریت دریافت تمام فایل(2363 KB) کارشناسی ارشد برنامه ریزی مدیریت و آموزش محیط زیست دریافت تمام فایل(1207 KB) کارشناسی ارشد علوم اسلامی دریافت تمام فایل(823 KB) کارشناسی ارشد علوم اسلامی دریافت تمام فایل(4320 KB) کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دریافت تمام فایل(445 KB) کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی دریافت تمام فایل(589 KB) کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی دریافت تمام فایل(657 KB) کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دریافت تمام فایل(711 KB) کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دریافت تمام فایل(524 KB) کارشناسی ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی دریافت تمام فایل(675 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی شخصیت دریافت تمام فایل(451 KB) کارشناسی ارشد روانشناسی خانواده درمانی دریافت تمام فایل(632 KB) کارشناسی ارشد تاریخ دریافت تمام فایل(1675 KB) کارشناسی ارشد تاریخ دریافت تمام فایل(3271 KB) کارشناسی ارشد تاریخ علم دریافت تمام فایل(1271 KB) کارشناسی ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی و تشیع دریافت تمام فایل(1569 KB) کارشناسی ارشد تاریخ انقلاب اسلامی دریافت تمام فایل(612 KB) کارشناسی ارشد زبانهای باستانی ایران و بین النهرین دریافت تمام فایل(633 KB) کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دریافت تمام فایل(995 KB) کارشناسی ارشد فلسفه دین دریافت تمام فایل(861 KB) کارشناسی ارشد فلسفه هنر دریافت تمام فایل(357 KB) کارشناسی ارشد علوم تربیتی دریافت تمام فایل(826 KB) کارشناسی ارشد علوم تربیتی دریافت تمام فایل(888 KB) کارشناسی ارشد علوم تربیتی دریافت تمام فایل(2207 KB) کارشناسی ارشد علوم تربیتی دریافت تمام فایل(643 KB) کارشناسی ارشد علوم تربیتی دریافت تمام فایل(1572 KB) کارشناسی ارشد فلسفه علم دریافت تمام فایل(479 KB) کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی دریافت تمام فایل(1783 KB) کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی دریافت تمام فایل(1194 KB) کارشناسی ارشد فقه و حقوق مذاهب اسلامی دریافت تمام فایل(758 KB) کارشناسی ارشد فقه و حقوق مذاهب اسلامی دریافت تمام فایل(545 KB) کارشناسی ارشد علوم قرانی دریافت تمام فایل(1541 KB) کارشناسی ارشد علوم قرانی دریافت تمام فایل(582 KB) کارشناسی ارشد فقه و معارف اسلامی دریافت تمام فایل(5184 KB) کارشناسی ارشد علوم قرانی و حدیث دریافت تمام فایل(3234 KB) کارشناسی ارشد علوم قرانی و حدیث دریافت تمام فایل(551 KB) کارشناسی ارشد علوم قرانی و حدیث دریافت تمام فایل(1154 KB) کارشناسی ارشد علوم قرانی و حدیث دریافت تمام فایل(2037 KB) کارشناسی ارشد الکترونیک دریافت تمام فایل(709 KB) کارشناسی ارشد ساخت و تولید دریافت تمام فایل(913 KB) کارشناسی ارشد شکل دادن فلزات دریافت تمام فایل(454 KB) کارشناسی ارشد مهندسی سرامیک دریافت تمام فایل(635 KB) کارشناسی ارشد مهندسی متالوژی و مواد دریافت تمام فایل(577 KB) کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات و مدیریت دریافت تمام فایل(435 KB) کارشناسی ارشد مهندسی خوردگی و حفاظت مواد دریافت تمام فایل(840 KB) کارشناسی ارشد مهندسی مواد-شناسایی و انتخاب مواد مهندسی دریافت تمام فایل(487 KB) کارشناسی ارشد مهندسی مواد - ریخته گری دریافت تمام فایل(571 KB) کارشناسی ارشد مهندسی متالوزی ومواد استخراج فلزات دریافت تمام فایل(334 KB) کارشناسی ارشد طراحی محیط زیست دریافت تمام فایل(906 KB) کارشناسی ارشد مهندسی محیط زیست دریافت تمام فایل(773 KB) کارشناسی ارشد شیمی نساجی و علوم الیاف دریافت تمام فایل(472 KB) کارشناسی ارشد مهندسی تکنولوژی نساجی دریافت تمام فایل(385 KB) کارشناسی ارشد مدیریت صنایع نساجی دریافت تمام فایل(567 KB) کارشناسی ارشد مهندسی ابزار دقیق و اتوماسیون صنایع نفت دریافت تمام فایل(629 KB) کارشناسی ارشد مهندسی حفاری و استخراج نفت دریافت تمام فایل(553 KB) کارشناسی ارشد مهندسی نفت دریافت تمام فایل(593 KB) کارشناسی ارشد پژوهشی مهندسی نفت دریافت تمام فایل(294 KB) کارشناسی ارشد صنایع دریافت تمام فایل(579 KB) کارشناسی ارشد فتوگرامتری دریافت تمام فایل(427 KB) کارشناسی ارشد مهندسی برق - قدرت دریافت تمام فایل(957 KB) کارشناسی ارشد مهندسی برق - قدرت دریافت تمام فایل(1082 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هسته ای دریافت تمام فایل(1829 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دریافت تمام فایل(331 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دریافت تمام فایل(1102 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دریافت تمام فایل(1093 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دریافت تمام فایل(1093 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دریافت تمام فایل(1088 KB) کارشناسی ارشد مهندسی هوافضا دریافت تمام فایل(551 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی دریافت تمام فایل(814 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی دریافت تمام فایل(463 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی دریافت تمام فایل(457 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(677 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(434 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(714 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(599 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(562 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(748 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دریافت تمام فایل(776 KB) کارشناسی ارشد نانو مهندسی شیمی دریافت تمام فایل(506 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پلیمر دریافت تمام فایل(426 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پلیمر دریافت تمام فایل(533 KB) کارشناسی ارشد مخابرات دریافت تمام فایل(1116 KB) کارشناسی ارشد سازه کشتی دریافت تمام فایل(637 KB) کارشناسی ارشد مهندسی کنترل دریافت تمام فایل(844 KB) کارشناسی ارشد راه آهن برقی دریافت تمام فایل(376 KB) کارشناسی ارشد مهندسی خطوط راه آهن دریافت تمام فایل(581 KB) کارشناسی ارشد کنترل و علائم دریافت تمام فایل(428 KB) کارشناسی ارشد مهندسی ایمنی در راه آهن دریافت تمام فایل(1452 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پلیمر-پزوهشی صنایع رنگ دریافت تمام فایل(532 KB) کارشناسی ارشد مهندسی مخازن هیدرو کر بوری دریافت تمام فایل(417 KB) کارشناسی ارشد مهندسی شیمی - صنایع غذایی دریافت تمام فایل(390 KB) کارشناسی ارشد مهندسی سیستمهای انرژی دریافت تمام فایل(1214 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فراوری و انتقال گاز دریافت تمام فایل(432 KB) کارشناسی ارشد مهندسی شیمی دریافت تمام فایل(449 KB) کارشناسی ارشد بیو شیمی دریافت تمام فایل(315 KB) کارشناسی ارشد مهندسی سیستمهای اقتصادی - اجتماعی دریافت تمام فایل(1079 KB) کارشناسی ارشد ایمنی صنعتی دریافت تمام فایل(428 KB) کارشناسی ارشد مهندسی سازه دریافت تمام فایل(680 KB) کارشناسی ارشد سازه های هیدرولیکی دریافت تمام فایل(731 KB) کارشناسی ارشد مهندسی آب دریافت تمام فایل(728 KB) کارشناسی ارشد مکانیک خاک و پی دریافت تمام فایل(554 KB) کارشناسی ارشد حمل و نقل دریافت تمام فایل(607 KB) کارشناسی ارشد مهندسی زلزله دریافت تمام فایل(431 KB) کارشناسی ارشد عمران دریافت تمام فایل(346 KB) کارشناسی ارشد عمران دریافت تمام فایل(877 KB) کارشناسی ارشد عمران دریافت تمام فایل(417 KB) کارشناسی ارشد عمران دریافت تمام فایل(352 KB) کارشناسی ارشد مهندسی سازه های دریایی دریافت تمام فایل(463 KB) کارشناسی ارشد مهندسی راه و ترابری دریافت تمام فایل(648 KB) کارشناسی ارشد مهندسی آب و فاضلاب دریافت تمام فایل(800 KB) کارشناسی ارشد مدیزیت فناوری اطلاعات پزشکی دریافت تمام فایل(326 KB) کارشناسی ارشد مهندسی نرم افزار دریافت تمام فایل(527 KB) کارشناسی ارشد مهندسی نرم افزار دریافت تمام فایل(419 KB) کارشناسی ارشد معماری سیستمهای کامپیوتری دریافت تمام فایل(401 KB) کارشناسی ارشد معماری سیستمهای کامپیوتری دریافت تمام فایل(464 KB) کارشناسی ارشد هوش و مصنوعی دریافت تمام فایل(618 KB) کارشناسی ارشد هوش و مصنوعی دریافت تمام فایل(578 KB) کارشناسی ارشد الگوریتم ها و محاسبات دریافت تمام فایل(349 KB) کارشناسی ارشد مهندسی اکتشاف نفت دریافت تمام فایل(609 KB) کارشناسی ارشد مهندسی فراوری مواد معدنی دریافت تمام فایل(407 KB) کارشناسی ارشد مهندس مکانیک سنگ دریافت تمام فایل(602 KB) کارشناسی ارشد اکتشاف معدن دریافت تمام فایل(364 KB) کارشناسی ارشد استخراج معدن دریافت تمام فایل(263 KB) کارشناسی ارشد شیمی دریافت تمام فایل(1369 KB) کارشناسی ارشد هوا شناسی دریافت تمام فایل(1237 KB) کارشناسی ارشد آموزش شیمی دریافت تمام فایل(509 KB) کارشناسی ارشد فیتو شیمی دریافت تمام فایل(948 KB) کارشناسی ارشد نانو مهندسی شیمی دریافت تمام فایل(492 KB) کارشناسی ارشد فتونیک دریافت تمام فایل(440 KB) کارشناسی ارشد مهندسی پلاسما دریافت تمام فایل(554 KB) کارشناسی ارشد آموزش فیزیک دریافت تمام فایل(711 KB) کارشناسی ارشد فیزیک دریافت تمام فایل(1001 KB) کارشناسی ارشد آموزش ریاضی دریافت تمام فایل(530 KB) کارشناسی ارشد ریاضی کاربردی دریافت تمام فایل(658 KB) کارشناسی ارشد علوم جانوری دریافت تمام فایل(300 KB) کارشناسی ارشد ریاضی دریافت تمام فایل(685 KB) کارشناسی ارشد علوم محیط زیست دریافت تمام فایل(445 KB) کارشناسی ارشد زیست شناسی دریا دریافت تمام فایل(1822 KB) کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی دریافت تمام فایل(773 KB) کارشناسی ارشد اقلیم شناسی دریافت تمام فایل(1154 KB) کارشناسی ارشد زیست شناسی دریافت تمام فایل(1400 KB) کارشناسی ارشد آمار اجتماعی و اقتصادی دریافت تمام فایل(577 KB) کارشناسی ارشد آمار بیمه دریافت تمام فایل(574 KB) کارشناسی ارشد زیستی بیولوژی ماهیان دریا دریافت تمام فایل(1086 KB) کارشناسی ارشد هوا شناسی کشاورزی دریافت تمام فایل(1219 KB) کارشناسی ارشد غیر زیستی (فیزیک و شیمی)_ علوم دریایی و اقیانوس دریافت تمام فایل(1210 KB) کارشناسی ارشد علوم کامپیوتر دریافت تمام فایل(943 KB) کارشناسی ارشد ژئوفیزیک دریافت تمام فایل(1515 KB) کارشناسی ارشد علوم و صنایع غذایی دریافت تمام فایل(446 KB) کارشناسی ارشد علوم باغبانی دریافت تمام فایل(468 KB) کارشناسی ارشد مهندسی تولیدات گیاهی دریافت تمام فایل(645 KB) کارشناسی ارشد زراعت دریافت تمام فایل(304 KB) کارشناسی ارشد اصلاح نباتات دریافت تمام فایل(326 KB) کارشناسی ارشد مهندسی مواد و طراحی صنایع غذایی دریافت تمام فایل(356 KB) کارشناسی ارشد علوم و تکنولوژی بذر دریافت تمام فایل(390 KB) کارشناسی ارشد مکانیزاسیون کشاورزی دریافت تمام فایل(341 KB) کارشناسی ارشد مکانیک ماشینهای کشاورزی دریافت تمام فایل(389 KB) کارشناسی ارشد تاسیسات آبیاری دریافت تمام فایل(525 KB) کارشناسی ارشد مهندسی منابع آب دریافت تمام فایل(468 KB) کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی دریافت تمام فایل(406 KB) کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی دریافت تمام فایل(434 KB) کارشناسی ارشد مدیریت کشاورزی دریافت تمام فایل(788 KB) کارشناسی ارشد بیماری شناسی گیاهی دریافت تمام فایل(344 KB) کارشناسی ارشد خاکشناسی دریافت تمام فایل(1591 KB) کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی دریافت تمام فایل(462 KB) کارشناسی ارشد توسعه روستایی دریافت تمام فایل(848 KB) کارشناسی ارشد آموزش کشاورزی دریافت تمام فایل(458 KB) کارشناسی ارشد ترویج کشاورزی دریافت تمام فایل(777 KB) کارشناسی ارشد صنایع فراورده های کشاورزی دریافت تمام فایل(506 KB) کارشناسی ارشد حشره شناسی کشاورزی دریافت تمام فایل(277 KB) کارشناسی ارشد هوا شناسی کشاورزی دریافت تمام فایل(1063 KB) کارشناسی ارشد بیو تکنولوژی کشاورزی دریافت تمام فایل(369 KB) کارشناسی ارشد سازه های آبی دریافت تمام فایل(491 KB) کارشناسی ارشد جنگلداری دریافت تمام فایل(504 KB) کارشناسی ارشد علوم دامی دریافت تمام فایل(532 KB) کارشناسی ارشد جنگل شناسی و اکولوژی جنگل دریافت تمام فایل(505 KB) کارشناسی ارشد مسائل اقتصادی _ اجتماعی جنگل دریافت تمام فایل(434 KB) کارشناسی ارشد چوب شناسی و صنایع چوب دریافت تمام فایل(702 KB) کارشناسی ارشد بیولوژی و آناتومی چوب دریافت تمام فایل(238 KB) کارشناسی ارشد حفاظت و اصلاح چوب دریافت تمام فایل(219 KB) کارشناسی ارشد فراورده های چند سازه چوب دریافت تمام فایل(246 KB) کارشناسی ارشد طراحی و مهندسی چوب دریافت تمام فایل(210 KB) کارشناسی ارشد صنایع خمیر و کاغذ دریافت تمام فایل(292 KB) کارشناسی ارشد صنایع چوب دریافت تمام فایل(521 KB) کارشناسی ارشد شیلات دریافت تمام فایل(815 KB) کارشناسی ارشد بوم شناسی آبزیان شیلاتی دریافت تمام فایل(288 KB) کارشناسی ارشد تکثیر و پرورش آبزیان دریافت تمام فایل(313 KB) کارشناسی ارشد فرآوری محصولات شیلاتی دریافت تمام فایل(358 KB) کارشناسی ارشد آبخیزداری دریافت تمام فایل(404 KB) کارشناسی ارشد مرتعداری دریافت تمام فایل(387 KB) کارشناسی ارشد محیط زیست دریافت تمام فایل(757 KB) کارشناسی ارشد مدیریت مناطق خشک و بیابانی دریافت تمام فایل(541 KB) کارشناسی ارشد بیابان زدایی دریافت تمام فایل(443 KB) کارشناسی ارشد پرورش و مدیریت تولید طیور دریافت تمام فایل(438 KB) کارشناسی ارشد معماری دریافت تمام فایل(477 KB) کارشناسی ارشد ارتباط تصویری دریافت تمام فایل(432 KB) کارشناسی ارشد نقاشی دریافت تمام فایل(380 KB) کارشناسی ارشد هنر اسلامی دریافت تمام فایل(1626 KB) کارشناسی ارشد سینما دریافت تمام فایل(305 KB) کارشناسی ارشد تولید سیما دریافت تمام فایل(604 KB) کارشناسی ارشد آهنگ سازی دریافت تمام فایل(253 KB) کارشناسی ارشد شهر سازی دریافت تمام فایل(1649 KB) کارشناسی ارشد تهیه کنندگی دریافت تمام فایل(395 KB) کارشناسی ارشد مرمت و حفاظت و احیای بناهای تاریخی دریافت تمام فایل(576 KB) کارشناسی ارشد مدیریت پروژه و ساخت دریافت تمام فایل(490 KB) کارشناسی ارشد طراحی فضاهای آموزشی دریافت تمام فایل(632 KB) کارشناسی ارشد پژوهش هنر دریافت تمام فایل(229 KB) کارشناسی ارشد صنایع دستی دریافت تمام فایل(875 KB) کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران دریافت تمام فایل(644 KB) کارشناسی ارشد بازسازی پس از سانحه دریافت تمام فایل(1146 KB) کارشناسی ارشد معماری منظر دریافت تمام فایل(623 KB) کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی دریافت تمام فایل(316 KB) کارشناسی ارشد تصویر سازی دریافت تمام فایل(312 KB) کارشناسی ارشد تصویر متحرک دریافت تمام فایل(464 KB) کارشناسی ارشد عکاسی دریافت تمام فایل(1262 KB) کارشناسی ارشد نوازندگی ساز ایرانی دریافت تمام فایل(214 KB) کارشناسی ارشد نوازندگی ساز جهانی دریافت تمام فایل(339 KB) کارشناسی ارشد کارگردانی نمایش دریافت تمام فایل(286 KB) کارشناسی ارشد مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی دریافت تمام فایل(565 KB) کارشناسی ارشد طراحی صنعتی دریافت تمام فایل(279 KB) کارشناسی ارشد انگل شناسی دریافت تمام فایل(376 KB) کارشناسی ارشد پیشگیری بیماریهای دامی دریافت تمام فایل(553 KB) کارشناسی ارشد آمار ریاضی دریافت تمام فایل(553 KB) کارشناسی ارشد مطالعات جوانان دریافت تمام فایل(707 KB) کارشناسی ارشد مهندسی و مدیریت ساخت دریافت تمام فایل(511 KB) کارشناسی ارشد مکاترونیک دریافت تمام فایل(680 KB) کارشناسی ارشد مدیریت سیستم و بهره وری دریافت تمام فایل(934 KB) کارشناسی ارشد معماری کشتی دریافت تمام فایل(684 KB) کارشناسی ارشد طراحی کاربردی دریافت تمام فایل(1022 KB) کارشناسی ارشد تبدیل انرژی دریافت تمام فایل(1111 KB) کارشناسی ارشد مهندسی تکنولوژی میکرو ماشین دریافت تمام فایل(487 KB) کارشناسی ارشد شناسایی و مبارزه با علفهای هرز دریافت تمام فایل(503 KB) کارشناسی ارشد مهندسی جنگل دریافت تمام فایل(516 KB)

صفحه اصلی معرفی رشته ها معرفی دانشگاه ها معرفی واحد ها تماس با ما

مکتب انگلیسی

مکتب انگلیسی

مکتب انگلیسی به مجموعه آثار و نویسندگانی اشاره دارد که برداشت خردگرایی از روابط بین الملل را فراتر از یک نظام بین الملل جامعه ای مرکب از دولتها می دانند و قائل به اهمیت اهداف، قواعد، نهادها، ارزش ها و هنجارهای مشترک آن هستند . ریشه مکتب انگلیسی را در سنت خردگرایی در روابط بین الملل می دانند.

مارتین وایت از مهمترین نظریه پردازان این مکتب، معتقد است که می توان سه سنت نظری را در روابط بین الملل تشخیص داد که عبارتند از: 1- واقع گرایی یا سنت ماکیاولی 2- انقلابی گری یا سنت کانتی 3- خردگرایی یا سنت گروسیوس که راهی میانه رو بین دو سنت نخست محسوب می شود.

خردگرایی در عین پذیرش ماهیت آنارشیک روابط بین الملل(مانند واقع گرایان) بر اجتماعی بودن روابط و وجود اهداف و هنجارهای مشترک و همکاری میان دولتها تأکید دارد(مانند آرمان گرایان). و دگرگونی در روابط بین الملل را ممکن اما دشوار می داند(یعنی نه بدبینی واقع گرایان و نه خوش بینی آرمان گرایان).

در دهه های 1950 و 60 مکتب انگلیسی بیش از هر چیز بعنوان رهیافت کم و بیش متمایز کلاسیک انگلیسی در چارچوب سنت خردگرا به روابط بین الملل محسوب شد. اما این برداشت وجود داشت که آراء نظریه پردازان مکتب بیش از آنکه جنبه علمی داشته باشد، در سنت اندیشه سیاسی قرار دارد. در اواخر دهه 1970 و اوایل 1980 نسبت به امکان بقای آن ابراز تردید می شد و منتقدان بر غیر علمی بودن آن تأکید داشتند. برخی از اندیشمندان خواهان بسته شدن پرونده مکتب انگلیسی شدند. زیرا رهیافت کل گرایان، دولت محوری، عدم توجه به ابعاد اقتصادی روابط بین الملل را نقاط ضعف مهم آن می دانستند. برخی اساسا منکر موجودیت واحدی به نام مکتب انگلیسی بودند.

 شیلا گریدر  بر آن بود که اصولا مجموعه نویسندگان مورد اشاره در آن چه مکتب انگلیسی نامیده می شود به یک مکتب شکل نمی دهند زیرا فاقد وحدت ناشی از اتکاء به اصول و روش های مشابه اند و مفروضه های فلسفی مشترک ندارند. در مقابل برخی آن را قابل مستحیل شدن در سایر نظریه ها می دانستند . نویسندگانی نیز مکتب انگلیسی را واقع گرایی  و یا تقریری آرام تر از واقع گرایی تلقی می کردند. اما از نیمه دهه 1980 و بویژه 1990 به تدریج مکتب انگلیسی در روابط بین الملل مورد توجه و ارزیابی مجدد قرار گرفت. این را می توان ناشی از شرایطی دانست که در بحث های درونی رشته روابط بین­الملل پیش آمده بود.

دو محور اصلی مناظره چهارم در روابط بین الملل طرفین دعوی را مشخص می ساخت: از یک سو مناظره ای میان نو واقع گرایان و نو لیبرال ها در جریان بود که تداعی گر مناظره میان واقع گرایان و آرمان گرایان بود و راه میانه بین آن ها یعنی سنت خردگرایی را به یاد می آورد. از سوی دیگر در مناظره میان جریان اصلی کم و بیش علم گرا (که با عنوان خردگرا شامل هر دو نظریه نو واقع گرا و نو لیبرال می شد) و باز اندیش گرایان (شامل کل جریان انتقادی مخالف اثبات گرایی یعنی پساتجددگرایی، نظریه انتقادی و فمینیسم) و با زیر سوال رفتن دعاوی علم گرایانه و اثبات گرایانه و مشروعیت یابی مجدد نظریه پردازی هنجارها، راه را برای احیای برداشت های کلاسیک از روابط بین الملل و بازخوانی متون این سنت از جمله آثار مکتب انگلیسی باز شد.

به طور خاص در دهه 90 و با طرح سازه انگاری در روابط بین الملل به عنوان راهی میانه در هر دو محور مناظره و همچنین شباهتهای انکارناپذیر میان مکتب انگلیس و بسیاری از مباحث سازه انگاری توجه جدی به راه میانه کلاسیک و ظرافت آن برای ایفای مجدد نقش میانی در مناظرات شکل گرفت.

مبانی هستی شناختی:

 در اندیشه های بنیان گذاران مکتب انگلیسی بحث هستی شناسی به صراحت مطرح نشده است. حتی ویند معتقد است که مناظرات و بحث های هدلی بول به سطح هستی شناختی نرسید.  اما می توان با استناد به مطالعات و مواضع مکتب انگلیسی، نوعی بینش هستی شناختی مستتر در آن را در مورد سرشت نظام بین الملل و کنشگران آن استخراج کرد. آنچه در مورد مکتب انگلیسی جلب توجه می کند، تأکید بر جامعه بین الملل به جای نظام بین الملل است.

 نظام بین الملل به مجموعه ای از دولت ها اشاره دارد که در تماس با یکدیگرند و تعامل آنها با یکدیگر به حدی است که هر یک از آنها در محاسبات خود رفتار دیگر را مدنظر قرار دهد. این تعاملات می توانند مستقیم و غیرمستقیم و از طرف یک طرف ثالث باشند. در مقابل جامعه بین الملل یا جامعه مرکب از دولتها در شرایطی وجود دارد که «گروهی از دولت ها با آگاهی از برخی منافع مشترک و ارزش های مشترک به یک جامعه شکل دهند، به این معنا که در روابطشان با یکدیگر خود را مقید به مجموعه ای مشترک از قواعد تصور کنند، و در کارکرد نهادهای مشترک سهیم باشند».

این برداشت اجتماعی از روابط میان دولتها به وضوح با برداشت واقع گرایان که کم و بیش قائل به وجود نوعی وضعیت شبیه به وضعیت طبیعی در روابط بین الملل اند، تفاوت دارد و همراه با تأکید بر وجود ارزشها، هنجارها، قواعد و نهادهای مشترک می باشد.

در این میان نگاه تاریخی مکتب انگلیسی به پدیده های اجتماعی و توجه آن به زمینه بندی و پرهیز از شیئیت انگاری – یا عدم توجه به نقش عامل انسانی در شکل دادن به پدیده های اجتماعی و در نتیجه تاریخی و مشروط بودن آنها شایان توجه است.

برخلاف واقع گرایان که نظام بین الملل را امری مفروض می گیرند، مکتب انگلیسی به چگونگی شکل گیری تاریخ این نظام و امکان شکل گرفتن آن به گونه های دیگر توجه دارد. تأکید بر اینکه جامعه بین الملل امروزی در اصل حاصل یک فرایند تاریخی است که با فرهنگ، مفروضه ها، قواعد، هنجارهای خاص اروپائیان در دوران مدرن شکل گرفته و سپس در یک روند تاریخی نسبتاً بلندمدت به کل جهان تعمیم یافته است، این برداشت را نشان می دهد . تاکید بر نقش فرهنگ، هنجارها، قواعد و ... از دید شارحان متأخران مکتب  انگلیسی، حاکی از سازه انگارانه بودن است.

به گفته اسمیت، در آثار مکتب انگلیسی خصوصاً هدلی بول این بر داشت دیده می شود که  معانی و تفاسیر جامعه بین المللی اند که به این جامعه قوام می بخشند. گریفیتس هم بر آن است که برای مکتب انگلیسی، کانون یا هسته مرکزی موضوع روابط بین الملل" فهم بیناذهنی و نیت کنشگرانی است که نظریه پردازان می کوشند آنها را بفهمند".

  مکتب انگلیسی تأکید دارد که دولتها در جامعه ای از دولتها قرار دارند که شامل ارزشها، قواعد و نهادهایی هستند که دولتها عمدتاً آنها را پذیرفته اند و امکان کارکرد نظام دولتی را می دهند. آنچه به نظم و در قلمرو قوام می بخشد، هنجارهای مربوط به قرارداد و حفظ قول یا وفای به عهدند.

سیاست بین الملل مستقل از فهم کنشگرانی که آن را می سازند نیست .

در مفهوم جامعه بین المللی، دولت ها بعنوان اعضای این جامعه قلمداد می شوند و روابط میان حاکمان است که به جامعه بین الملل شکل می دهد.  مکتب انگلیسی با تمایز میان جامعه بین الملل و نظام بین الملل بر آن است که در نظام بین الملل فقط تماس و تعامل میان دولتها وجود دارد، اما در جامعه بین الملل، تکالیف متقابلی وجود دارد.

مکتب انگلیسی بر این باور است که دیپلماسی، حقوق بین الملل و عرف بین الملل جاری در واقع گفتمان اروپایی است که در سراسر جهان پذیرفته شده است . تبدیل این گفتمان به زمینه فهم مشترک بیناذهنی باعث شده است که امکان گفتگوی جهانی فراهم شود.

اما جالب آنکه حتی در وضعیتی که به نظر مکتب انگلیسی نظام به جامعه بدل نشده است، نیز روابط به یک معنا غیراجتماعی نیست و قواعد و هنجارهایی بر آن حاکم است. نمونه آن نیز به گفته واتسون  در روابط میان اروپائیان و امپراطوری عثمانی دیده می شود. این تکالیف حاصل قواعد تنظیمی است که برای نظم و پیش بینی پذیر ساختن  نظام طراحی می شوند. مانند احترام به پیمانهای تجاری و مصونیت فرستادگان.

رابرت جکسون می گوید: ممکن است تصور شود که جامعه بین الملل ساختاری متمایز از رفتار دولت مردان دارد.  اما نظریه پردازان جامعه بین لملل آن را پیوندی از دولت ها می دانند . یعنی ترتیباتی ارادی میان کسانی که از طرف مجامع سیاسی که دولت های حاکم خوانده می شوند عمل می کنند.

وجه گفتمانی سیاست بین الملل مورد توجه رابرت جکسون است. او  بر این باور است که دیپلماسی، حقوق بین الملل و عرف بین الملل جاری در واقع گفتمان اروپایی است که در سراسر جهان پذیرفته شده است. تبدیل این گفتمان به زمینه فهم مشترک بیناذهنی باعث شده است که امکان گفتگوی جهانی فراهم شود. در عین حال باید توجه داشت که برداشت جکسون از گفتمان و نقش آن مانند برداشت سازه انگاران رادیکال نیست  که در نهایت گفتمان به کارگزاران تعین بخشد  و به نحوی وجهه کارگزاری آنها نفی شود.

 در میان متقدمان مکتب انگلیسی می توان دیدگاه رادیکال تری نیز یافت. سی ای دبلیومانینگ از متقدمان مکتب انگلیسی تأکید دارد که ما برای سهولت صحبت در مورد روابط بین الملل از دولت، حاکمیت و جامعه بین الملل و مانند آن سخن می گوئیم و در واقع فرض ما بر اینست که اینها هستند. او روابط بین الملل را جهانی اجتماعی می بیند که همراه با یک نگرش کل نگرانه به آن است. او برداشتی مفهومی و ذهنی از جامعه بین الملل دارد که بر اساس آن «وجود واقعی­ای» در خارج از آن برایش قائل نیست. از نظر او حاکمیت یک امر نظری است که به یک وضعیت ذهنی ناظر می شود نه وجودی واقعی. منزلتی حقوقی است که به رسمیت شناخته می شود. این برداشت نشان می دهد که از دید او چگونه قواعد، شناسایی و فهم بیناذهنی به واقعیت بین المللی شکل می دهند.

بحث  در مورد اهداف سه گانه جامعه (امنیت اعضاء در مقابل خشونت، تضمین وفاداری به تعهدات، ونظامی برای حفظ حقوق مالکیت) که نظم بین الملل آنها را حفظ می کند، شاید بتوان به نوعی به قواعد تکوینی مرتبط دانست. همان گونه که گریفیتس می گوید، این اهداف تکوینی اند  و مبتنی بر توافقی بیناذهنی  میان همه اعضای جامعه در مورد ارزش ذاتی آن ها.

از دید بول قواعدی که اولویت نظام دولت ها را تأیید و تقویت می کنند و دولت ها را بعنوان تنها اعضای جامعه جامعه بین الملل به رسمیت می شناسند و اصل بینادین سیاست جهانی اند، کاملاً جنبه تکوینی دارند.

بنابراین جامعه بین الملل ساختاری غیرارادی یا یک نظام کارکردی مستقل از کنش گران نیست. آنچه در این جامعه بین الملل می بینیم، اعم از هنجارها، نهادها، عرفها، قواعد،... هیچ یک ثابت و ایستا نیستند، بلکه بر ساخته­هایی­اند که در زمان قرار گرفته و در طول زمان تغییر می کنند، به وجود آمده، متحول شده اند و باز هم متحول می شوند.

 دقت در آراء ذکر شده نشان می دهد که تا چه حد مکتب انگلیسی به تعامل و قوام بخشی متقابل دولتها و جامعه بین­المللی(کارگزار ساختاری) توجه داشته است. معمولاً مکتب انگلیسی را به تبع تأکید آن بر جامعه دولتها «دولت محور» می دانند.

تأکید آشکار نویسندگانی چون وایت یا بول بر کنشگران دولتی است. اما در مواردی هم می توان توجه آنها را به افراد انسانی بعنوان موضوع روابط بین الملل دید. به بیان دیگر در مواردی که بحث از جامعه دولتها به جامعه جهانی تمایل پیدا کرده است، خصوصاً در بحث راجع به حقوق بشر می توان چنین گرایش را در مکتب انگلیسی دید. البته گاه با توجه به اینکه همچنان در بحث راجع به حقوق بشر، کانون توجه جامعه مرکب از دولت ها و وظیفه دولت ها در آن است، شاید این برداشت چندان درست نباشد.

در عین حال باید توجه داشت که خود هدلی بول در کنار جامعه دولت ها و نظم بین المللی از نظم جهانی نیز سخن می گوید . او در این جا در کنار دولت به عنوان یکی از اشکال گروه بندی میان انسان ها بر آن است که می توان اشکالی دیگر نیز داشت . واحدهای تشکیل دهنده نظم جهانی افراد انسانی اند. به علاوه بول نسبت به جاذبه های جهان وطن انگارانه جامعه جهانی که اولویت برای آن عدالت نسبت به افراد انسانی باشد و نه دولت ها احساس همدلی داشت. اما نمی توان به این اعتبار به این نتیجه رسید که او لزوما شأن کنشگری را یرای هر مجموعه ای از افراد  در روابط بین الملل قائل بود. از نظر بول لازمه پذیرش این شأن این است که هنجارها و قواعد بین المللی برای افراد انسانی چنین شأنی قائلند.

می توان گفت: مکتب انگلیسی به شکلی ضمنی با تأکیدی که بر قواعد، هنجارها، نهادها، گفتمان ها دارد، واجد نوعی هستی شناسی سازه انگارانه است و با وجود تأکید بر دولتها بعنوان کنشگران اصلی در سیاست بین الملل، از لحاظ نظری جایی برای طرح سایر کنشگران نیز دارد.

مبانی معرفت شناختی:

 مهمترین بحث معرفت شناختی در مورد مکتب انگلیسی، موضوع میانه آن از نظر معرفت شناختی است.

آنچه مشخص است، بدبینی کلی مکتب به مطالعه علمی کمی گرایانه یا روایت آمریکایی از علم گرایی در روابط بین الملل است . شاید بتوان گفت که نقطه عزیمت هستی شناختی پیروان مکتب انگلیسی به روابط بین الملل یعنی جامعه بین الملل همراه با تأکید بر قواعد، هنجارها، عناصر فرهنگی،و… اساساً مانع از پیگیری یک معرفت شناسی و روش شناسی علم گرایانه است.

 البته هدلی بول از اینکه چارچوبی که چشم انداز آمریکایی دیکته می کند بر مطالعات راهبردی سایه افکنده است و باعث محدودیت در دید آن شده است، انتقاد می کند. وی همچنین در سطحی دیگر به غربی بودن دانش روابط بین الملل و در نتیجه محدودیت آن توجه دارد و حتی بر آن است که این امکان وجود دارد که نگاه غربی مانع از توجه به وجود دیدگاههای غیرغربی(چه برسد به پذیرش آنها) شود و این پرسش را مطرح می سازد که آیا در یک نظام سیاسی جهانی که عمدتاً مرکب از ملل غیرغربی است، فهم غربی می تواند به فهمی رسا منتهی گردد یا خیر.

مارتین وایت از مفسران مکتب با طرح سه سنت در در روابط بین الملل بر آن بود که واقعیت را می توان به مکالمه ای سه جانبه میان سه سنت واقع گرایی، خردگرایی و انقلابی گری پیدا کرد. او به طور موازی به تفسیر دیدگاه های اندیشمندان و نظریه پردازان از یک سو و سیاست مداران و دولت مردان از سوی دیگپر می پردازد و می کوشد فهم آنها را از روابط بین الملل در قالب سه سنت فکری بیان کند. اما باید توجه داشت از نظر وایت ، این سه سنت به معنای سه پارادایم غیر قابل جمع یا غیر قابل قیاس نیستند، بلکه جریاناتی اند که در بستر خود نمی مانند، در هم نمی آمیزنند، و درهم تنیده اند، بر هم اثر می گذارند، تغییر می کنند، اما هویت خود را از دست نمی دهند.

 از آنجا که به نظر مکتب انگلیسی، دولتها در جامعه بین الملل توسط افرادی نمایندگی می شوند که نقش کارگزاری دارند، پس باید بتوان اصول راهنمای رفتار آنها و معنایی را که برای کنشهای خود قائل­اند، شناخت. اما این کنشگران در خلاء عمل نمی کنند، بلکه در ساختار جامعه بین الملل که شامل اصول و قواعد حقوقی است عمل می نمایند.

از دید مکتب جداکردن مسائل اخلاقی-هنجاری( یعنی چیزی که علم گرایان به دنبال آنند) از روابط بین الملل امکان پذیر نیست، چون سرشت روابط بین الملل چنین اجازه ای را نمی دهد. سه سنت فکری مورد توجه وایت بیانگر سه موضع اخلاقی نیز هستند. واقع گرایی به دنبال اخلاقی غیر کمال گرایانه است، انقلابی گری به دنبال عدالتی جهان شمول، و خردگرایی در پی ترکیب ملاحظه کاری و تکلیف اخلاقی.

به علاوه در نگاه خود مکتب به جامعه بین الملل، دولتها واحدهایی غیر اخلاقی نیستند و توسط انسانهایی نمایندگی می شوند که لاجرم موضعی اخلاقی نیز دارند. جامعه بین المللی نیز مبتنی بر اصول اخلاقی است. این اصول نزد شاخه کثرت گرایی مکتب شامل نوعی اخلاق کم مایه(در حد توافق میان دولتها بر سر اصولی که امکان همزیستی و همکاری در جهت منافع مشترک را به آنها بدهد). و نزد شاخه همبستگی گرای شامل اخلاقیاتی پرمایه(یعنی اصول اخلاقی جهان شمول مانند دفاع از حقوق بشر) است.

این خصوصیات باعث شده که گفته شود، مکتب انگلیسی نمایانگر تلاشی برای نظریه پردازی عملی است که هم بر مسائل مرتبط با واقعیت تجربی سروکار دارد و هم به اندیشه در مورد خیر بشری می پردازد. اما در عین حال گفته می شود که این دیدگاه به روز شود.

نگاه تاریخی به روابط بین الملل وجه دیگر مکتب انگلیسی است. برخی از برجسته ترین نویسندگان مکتب مانند هربرت باترفیلد و مارش وایت، اساتید تاریخ بودند و اساساً مطالعات تاریخی را به مهمترین وجه کار علمی خود بدل کرده بودند. خود مارتین وایت به مطالعه و مقایسه نظام های تاریخی روابط بین الملل از جمله نظام ایران باستان و یونان باستان توجه داشت و بر خاص بودن شواهد تاریخی تأکید می کرد. او در عین توجه به خاص بودن امر تاریخی، از یک سو به تداوم ها و از سوی دیگر به امکانات تغییر در روابط بین الملل با گرفتن درس هایی از تاریخ توجه داشت.

هدلی بول صراحتاً بر آن است که نگاه تاریخی است که می تواند اندیشه هایی بر ساخته شدن وضعیت موجود روابط بین الملل را به ما نشان دهد، عناصر تداوم را به ما بشناساند و گسستها و عناصر تغییر و تفاوت را آشکار سازد.

صریح ترین بحث های معرفت شناختی مکتب انگلیسی را می توان در موضع گیری رسمی و علنی هدلی بول در دفاع از کلاسیسم و نقد رهیافت های علم گرایی مشاهده کرد. او برای نقد کردن علم گرایی از هفت استدلال استفاده کرد.

1- بسیاری از مسائل بین الملل جنبه اخلاقی و فلسفی دارند و با ابزار علمی نمی توان به پرسشهای اساسی در روابط بین الملل پاسخ داد.

2- در مواردی که طرفداران رهیافت علمی به موضوعات اساسی روابط بین الملل مانند جامعه بین الملل، جنگ، تعارض می پردازند، از ارزش علمی دور و به روش کلاسیک نزدیک می شوند.

3- طرفداران علم در حوزه روابط بین الملل به یک زبان مشترک نرسیده اند، زیرا تغییرات سریع متغیرها در روابط بین الملل امکان طبقه بندی آن را نمی دهد.

4- مدلهای ارائه شده فاقد انسجام و قوت درونی اند.

5- آمار و ارقام علمی وقتی واقعاً اهمیت می یابند که مؤید قضاوتهای مبتنی بر تأثیرات درونگرانه ما هستند. تأکید بر کمی کردن باعث ندیدن تفاوت میان پدیده ها می گردد.

6- نظریه رهیافت علمی واجد انسجام، قدرت درونی که لازمه نظریه­پردازی اجتماعی است، می­باشد

7- رهیافت علمی با بریدن از تاریخ و فلسفه از ابزار انتقاد خود محروم ماند.

به این ترتیب بول از یک برداشت ایدئوگرافیک( با تأکید بر منحصر به فرد بودن رویدادهای بین المللی ) و تفسیری دفاع می کند و واقعیت مستقل از نظریه و شناخت مستقل از نظریه را نفی می کند. همچنین او و سایر پیروان مکتب بر آن اند که همه نظریه ها جنبه هنجاری دارند. بول به ترکیب علوم اجتماعی و علوم انسانی باور داشت . یعنی دانشمند باید از یک سو به دنبال کشف و تبیین مسائل بین المللی باشد و از سوی دیگر، باید به به وجود بعد اخلاقی در همه قلمروهای کنش سیاسی توجه داشته باشد.

بول تأکید می کند که قلمرو سیاست بین الملل، قلمرو اراده است و نه تعیین بر اساس قواعد مشخص رفتاری.

از دید او، وضعیتهای سیاسی تاریخی­اند و از نظر زمانی و مکانی منحصر به فردند و هرگز نمی­توان آنها را بعنوان موارد یا نمونه هایی از یک گزاره عام دید. از سوی دیگر او فرض جدایی میان قلمرو نظریه و عمل را نفی می کند و تأکید دارد که نظریه و عمل تداخل دارند و به شکل پویایی یکدیگر را تحت تأثیر قرار می دهند.

بول می گوید: نباید معرفت شناسی و روش شناسی محدود کننده هستی شناسی ما باشد. واقعیت روابط بین الملل بعد غیر مادی قوی­ای دارد که با اتخاذ روشهای علمی، مغفول می ماند. علم گرایان بر خلاف دعاوی خود به مفروضات قوی پیشینی دچارند. و سرانجام به دلیل مفروضه هایی که در آنها تردید نمی کنند، فاقد عنصر انتقاد  به خودند.

در کل در بعد معرفت شناختی، نگاه مکتب انگلیسی بیشتر نگاهی تاریخی و تفسیری است که همراه با تأکیدی که بر ابعاد فرهنگی و گفتمانی واقعیت بین الملل دارند و نقش قواعد را در تکوین آن بسیار مهم تلقی می کنند،  هستی شناسی آنها سازگاری دارد.

مکتب انگلیسی و جامعه بین الملل

آنارشی و نظم:

 پیروان مکتب انگلیسی دو فرض واقع گرایی و نوواقع گرایی را که نظام بین الملل آنارشیک است و دولتها کنش گران مسلط(اما لزوماً نه تنها کنشگران) در روابط بین الملل­اند و هدفشان نیز بقاست، را می پذیرند. اما معنای آنارشی برای همگان یکسان نیست . هدلی بول بر آن است که برای سنت هابزی یا واقع گرایان، آنارشی به معنای وضعیت جنگ همه علیه همه است، یعنی نوع فقدان نظم. اما به نظرمارتین وایت آنارشی به معنی فقدان حکومت است و نه فقدان نظم.

واقع گرایان آنارشی را ویژیگی همیشیگی و تغییر ناپذیر نظام بین الملل می دانند و بر همین اساس میان جامعه داخلی و نظام بین الملل قائل به تمایز و تفاوتی غیر قابل چشم پوشی اند. این تمایز ناشی از وجود دولت در داخل به عنوان مرجع غایی اقتدار و دارنده ابزار اجبار و فقدان آن در سطح جهانی است. در مقابل، لیبرال ها از یک سو مانند واقع گرایان بر آن اند که میان نظم داخلی و وضعیت بین المللی تفاوتی جدی وجود دارد. اما از سوی دیگر با برداشت مثبت از سرنوشت بشر و باور به عقلانیت او و تأکید بر نقش کارگزاری انسانی، بر آن اندکه می توان به تغییری مثبت در روابط بین الملل دست یافت.

نظریه جامعه بین الملل به تعبیری میان این دو دیدگاه قرار می گیرد.

مکتب انگلیسی در مورد آنارشی معتقد است که در قلمرو بین الملل، ما با یک دولت روبه رو نیستیم، بلکه با دهها واحد سرزمینی سروکار داریم که هر یک مدعی حاکمیت و استقلال است و مرجع اقتدار مافوق خود را نمی پذیرند. این فقدان حکومت و دولت در سطح بین المللی ریشه بی اعتمادی نسبت به نظام بین الملل و نهادهای آن و حتی برای برخی به معنای نفی امکان وجود جامعه­ای از دولتها در سطح بین المللی است که این ناشی از قیاس وضعیت بین المللی با وضعیت داخلی است.

مکتب انگلیسی به نظم در شرایط آنارشیک توجه دارد. برداشتهای مکتب انگلیسی از آنارشی در سه محور قرار می گیرد. 1- رفتار کنش گران در آنارشی 2- عامل تعدیل رفتار کنش گران 3- منطق آنارشی.

این سه محور در میانه برداشت واقع گرایی، نوواقع گرایی از یک سو و انقلابی گری، آرمان گرا و نولیبرال از سوی دیگر قرار می گیرد.

1- از نظر واقع گرایان رفتار کنشگران افزایش قدرت برای تضمین بقاست و از دید آرمان گرایانه(لیبرل و نولیبرال) پیشبرد یادگیری اجتماعی از طریق نهادها است.

2- عامل تعدیل رفتار از دید واقع گرایان خودیاری بدلیل فقدان حکومت جهانی است و از دید آرمان گرایان وجود اجتماع جهانی

3- منطق آنارشی برای واقع گرایان تعارض آمیز و برای آرمان گرایان توأم با همکاری است. به بیان دیگر از نظر واقع گرایان به نسبت لیبرال ها یا آرمان گرایان، آنارشی محدودیت های شدیدتری را بر کنشگران تحمیل می کند و در نتیجه همکاری مشکل تر می شود.

از دید مکتب انگلیسی نظام بین الملل نیز مانند جامعه داخلی، خود یک جامعه مرکب از دولتهاست و اهداف اولیه خاص خود را که عبارت است از حفظ خود جامعه مرکب از دولت ها، حفظ حاکمیت اعضا و حفظ صلح، دنبال می کند.

به بیان رابرت جکسون، جامعه بین الملل ساختار غیرارادی یا یک نظام کارکردی مستقل از کنشگران نیست. آنچه ما در این جامعه می بینیم، اعم از هنجارها، نهادها، عرفها، قواعد هیچ یک ثابت و ایستا نیستند، بلکه سازه هایی هستند که در زمان قرار می گیرند و در طول زمان تغییر می کنند، به وجود آمده، متحول شده اند و باز هم متحول می شوند.

به این ترتیب مکتب انگلیسی با تأکید بر وجود آنارشی(همانند واقع گرایی) با جذب یک عنصر دیگر یعنی جامعه بین الملل می کوشد همکاری مورد توجه آرمان گرایان و لیبرال ها را نیز توضیح دهد.

وجود جامعه منوط به وجود دولت در رأس آن نیست، بنابراین نمی توان از فقدان دولت در سطح بین المللی به این نتیجه رسید که در اینجا نیز جامعه وجود ندارد. یعنی جامعه بین الملل وجود دارد، اما از نوع خاصی است که در آن آنارشی غیرقابل تحمل نیست، دولت ها در آسیب پذیری مطلق قرار ندارند و نتایج جنگ نیز مطلق نیست.

به این ترتیب منظور از جامعه بین الملل یا جامع دولت ها «وجود گروهی از دولت ها با آگاهی از منافع مشترک و ارزشهای مشترک است که یک جامعه را تشکیل می دهند. به این معنا که تصور می­کنند مجموعه ای مشترک از قواعد، آنها را در روابطشان با یکدیگر مقید می کند و در کارکرد نهادهای مشترک سهیم اند». استفاده از واژه تصور نشان می دهد که بنیان جامعه بین الملل یک بنیان ادراکی و بینا ذهنی است.

توجه مکتب انگلیسی به بنیانهای هنجاری جامعه بین الملل است . دولت ها به رغم انگیزه و توانایی شکستن قواعد و هنجارها در اغلب موارد، آنها را نمی شکنند و خود را مکلف به احترام و توافقات بین المللی مستقل از ضمانتهای اجرایی و امکان مجازات می دانند.  علت این حس تکلیف منافع دولت هاست اما در معنایی وسیع و به یک اعتبار متعالی. یعنی منافعی که امکان انتخاب برای کنش گران در مورد آنها وجود ندارد. زیرا پیگیری هر گونه منافعی به دنبال کردن این منافع اولیه است. یعنی منافعی که صرف عضویت در جامعه جهانی باید به دنبال داشته باشند.

مکتب انگلیسی دو موضع را در مورد درجه انسجام درون و جامعه بین الملل را در برنامه کار خود دارد که با عنوان برداشت های کثرت گرا که ریشه در افکار اوپنهایم دارد و برداشت دوم همبستگی گرا که ریشه در افکار هوگوگروسیوس دارد. هر دو برداشت به یک اعتبار راه میانه اند، در هر دو برداشت بر وجود جامعه بین الملل و وجود قوانین در آن تأکید می شود و از این نظر هر دو برداشت در برابر نسبت سیاست واقع گرایی بین الملل قرار دارند و هر دو با این آموزه که در سیاست به معیارهایی توسل جسته شود که هدف از آنها برانداختن جامعه دولت ها باشد و نه حفظ آن مخالف­اند.

در برداشت گروسیوس این قانون است که باید جنگ ناعادلانه را از جنگ عادلانه بر اساس آرمانهای جنگ متمایز سازد. از این منظر جنگ عادلانه می تواند به شکل مداخله در جنگ های داخلی یا به منظور تأمین اهداف بشردوستانه باشد. پس از نگاه، افراد انسانی­اند که موضوع اصلی حقوق بین الملل را تشکیل می دهند و نه فقط دولتها. در نتیجه جامعه بین الملل می تواند برای نجات افراد علیه دولتهای خاطی عمل کند.

پیروان مکتب انگلیسی با طرح مفهوم جامعه بین الملل بسیاری از خصوصیاتی را که به اجتماع جهانی نسبت داده می شود در پیوند با اجتماعات بر اساس حاکمیت قانون در قالب جامعه بین الملل ارائه می دهند.   چنین جامعه ای مبتنی است بر شناسایی وظیفه وضع آلام بشری با کمک متقابل و در نتیجه باز توزیع ثروت و درآمد.  نظم در جامعه بین الملل بر اساس منافع مشترک اعضا در اهداف اولیه، قواعدی که الگوی رفتار لازم برای تداوم آنها را تجویز می کنند، و نهادهایی که موجب کارآیی این قواعد می شوند، حفظ می گردد.

قواعد عبارت است از اصول عام دستوری ای که امکان یا اجازه آن را می دهند که طبقات تعیین شده ای از اشخاص یا گروه ها به اشکال تعیین شده یا توصیه شده ای رفتار کنند).

ممکن است از قواعد تخطی صورت گیرد اما کارایی آنها منوط به درجه ای از اطاعت از آنهاست. این نهادها هستند که با کارکردهای خود( وضع قواعد، اعلام، اداره، تفسیر، اجرا، تعدیل، تشریع، و حمایت از قواعد) قواعد را کارامد می سازند. جامعه بین المللی هم مبتنی بر نهادهای مشترکی است که اعضا برای رسیدن به اهداف این جامعه به آنها شکل داده اند. نهادها لزوماً به شکل یک سازمان یا سازو کار اداری ( مانند سازمان ملل) نیستند، بلکه مجموعه ای اند از عادات و رویه هایی که معطوف به تحقق اهداف مشترک است .

 اما مکتب انگلیسی از این نیز فراتر می رود. جامعه بین الملل یک بدیل نیز دارد که جامعه جهانی است که اعضای آن را افراد انسانی برابر تشکیل می دهند. با وجود اینکه در حال حاضر جامعه بین الملل تنها شکل موجود است، اما نظام فعلی می تواند تغییرکند و چیز دیگری جایگزین آن شود.

نهادهای بین المللی و همکاری:

 پیروان مکتب انگلیسی بر نقش، نهادها، هنجارها و قواعد و در کل نهادها در نظام بین الملل تأکید دارند. یعنی نهادهای بین المللی از اهمیت زیادی در کاهش تعارضات و افزایش همکاری ها برخوردارند.

از نظر مکتب انگلیسی، همکاری در شرایط آنارشی نه تنها امکان پذیر است، بلکه عملاً نیز وجود دارد. در واقع هنگامی که از وجود قواعد، رژیم ها، نهادها صحبت می کنیم، به نوعی همکاری میان دولت ها توجه داریم. زیرا در این چارچوب هاست که همکاری صورت می گیرد.

نهادهای بین المللی، دولت ها را از نقش اصلی شان در اجرای کارکردهای سیاسی جامعه بین الملل محروم نمی کنند و به عنوان مرجع اقتدار مرکزی در نظام نیز عمل نمی نمایند. آنها تجلی عنصر همکاری میان دولت ها، کارکردهای سیاسی و در عین حال ابزاری برای تداوم بخشیدن به همکاری هستند.

نهادها، دولت ها را متوجه آن می کنند که از اهداف مشترک خود غافل نمانند دولت ها از طریق نهادهای بین المللی در جهت ایجاد، اجزاء و حمایت از قواعد عمل می نمایند.

 این نهادها لزوماً به شکل یک سازمان یا سازوکار اداری نیستند، بلکه مجموعه ای از عادات و رویه ها هستند که در جهت تحقق اهداف مشترک شکل می گیرند.

 تأکید بول بر پنج نوع از این نهادهاست که جملگی در وهله نخست در جامعه اروپایی دولت ها شکل گرفتند و با عالم گیر شدن این جامعه است که جنبه جهانی یافته اند.

این پنج نهاد عبارتند از: موازنه قدرت، حقوق بین الملل، دیپلماسی، جنگ، و نظام مدیریتی قدرت های بزرگ.

موازنه قدرت(وضعیتی است که در آن هیچ قدرتی در موضعی نیست که تفوق یابد و قانون را برای دیگران تعیین کند).  این نهاد که به شکل همکاری دولت ها در جهت مانع جلوگیری از تفوق یک دولت مانع از آن می شود که یک امپراطوری با فتح جهان جامعه بین الملل را از میان ببرد، استقلال دولت ها را در مناطق خاص حفظ می کند، و شرایظ را برای کارکرد سایر نهادها فراهم می سازد.

حقوق بین الملل عبارت است از (مجموعه ای از قواعد که دولت ها و سایر کارگزاران را در سیاست جهانی و در روابطشان با یکدیگر، به هم پیوند می دهد و این تلقی وجود دارد که از منزلت قانون برخوردار است). حقوق بین الملل به تعیین اصول سازمان دهنده سیاست جهانی کمک می کند، قواعد پایه همزیستی میان دولت ها را مشخص می سازد و به ایجاد سازواری با قواعد جامعه بین الملل کمک می کند. در هر موضوعی در روابط بین الملل میان دولت ها حقوق بین الملل ابزاری را فراهم می سازد تا دولت ها بتوانند نیات خود را بیان کنند، به یکدیگر اطمینان کنند، و به این توافقات جنبه تداوم بخشند.

دیپلماسی به طور خاص به هدایت روابط در سیاست جهانی اشاره دارد که توسط اشخاص مجاز به عمل به نام دولت ها یا واحدهای سیاسی خاص( مانند سازمان های بین المللی) صورت می گیرد. دیپلماسی موجب تسهیل ارتباط میان واحدهای سیاسی می شود، به مذاکرات منجر به توافق شکل می دهد، به گردآوری اطلاعات در مورد سایر کشورها کمک می کند و سرانجام اینکه نماد وجود دولت هاست.

سه نهاد اولیه را می توان به سهولت بعنوان زمینه های همکاری در سطح بین الملل تلقی کرد. ولی در دو مورد دیگر جنگ و قدرت های بزرگ تا چه حد می توان از تأثیر بر همکاری سخن گفت؟ برای بول جنگ به عنوان خشونت سازمان یافته واحدهای سیاسی علیه یکدیگر را تعریف می شود و گاه به شکل همکاری در جهت حفظ موجودیت جامعه بین الملل و حفظ واحدهای تشکیل دهنده آن می تواند باشد و بنابر این می توان در آن نیز نوعی همکاری در جهت اهداف جامعه دولت ها دید.

قدرت های بزرگ(یعنی دولت هایی که دارای منزلتی کم و بیش برابرند، از چنان قدرت نظامی برخوردارند که می توانند مستقل از از متحدان خود باشند، و از نظر دیگران حقوق و تکالیف خاصی دارند. این ها با اتکا به قدرت بیشتر خود می توانند با تعقیب سیاست هایی که به نفع نظم بین المللی است، به پیشبرد این نظم کمک کنند و  نیز به نوعی از طریق ایجاد ثبات و نظم به شکل گیری همکاری میان سایر واحدها کمک می کنند.[2]

به این ترتیب از دید مکتب انگلیسی، نهادهای بین المللی­اند که به همکاری های بین المللی در جهت تأمین اهداف و منافع مشترک در جامعه شکل می دهند و باعث همکاری میان دولت ها می شوند. در صورت وجود اجماع ارزشی امکان همکاری میان دولت ها افزایش می یابد و گستره همکاری نیز توسعه پیدا می کند.

تحول در نظام بین الملل:

با توجه به تأکید مکتب انگلیسی بر جامعه بین الملل و نقش قواعد در آن  نگاه آن به تحول در جامعه بین الملل از این منظر است.

نگاه مکتب انگلیسی به تحول در جامعه بین الملل در میان بدبینی و خوش بینی بین واقع  گرایان و آرمان گرایان قرار می گیرد. مکتب در عین توجه به جریان جاری امور در روابط بین الملل، نگاه انتقادی خود را نسبت به آن حفظ می کند و نگاه مکتب به تغییر تا حد زیادی تحت تأثیر این نگاه انتقادی قرار می گیرد.  بر این اساس می توان گفت: نگاه مکتب به تغییر در بسیاری از بحث ها جنبه هنجاری می یابد. یعنی دغدغه تغییر وجود دارد و نه صرفاً تلاش برای تبیین و توضیح تغییر و یا امکانات آن.

همچنین آنچه بول در مورد طغیان های جهان سوم علیه غرب بیان می کند می تواند به نوعی تلاش برای تغییر در قواعد بین المللی تلقی شود. تلاش کشورهای غیر غربی برای ورود به جامعه دولت ها، استعمار زذایی، مبارزه با نژادپرستی، تلاش برای ایجاد نظم نوین اقتصادی و کاهش نابرابر یهای اقتصادی بین المللی و سرانجام مبارزه با امپریالیسم فرهنگی غرب، تلاش های گاه موفق و گاه ناموفق برای ایجاد تغییر در برخی از قواعد جامعه بین الملل محسوب می شوند.

مکتب به بررسی امکانات بدیل برای جایگزینی نظام موجود دولتی می پردازد. راههایی ارائه می دهد که عبارتند از:

1- بقای نظام دولت ها بدون وجود عنصر جامعه در سطح جهانی( یعنی بدون قواعد و نهادهای مشترک جهانی).

2- بقای دولت ها بدون وجود نظام(یعنی کاهش تعاملات به حدی که دولت ها بر هم تأثیرگذاری عمده ای نداشته باشند)

3- شکل گیری یک حکومت جهانی و از میان رفتن واحدهای حاکمه( که می تواند از راه فتح جهان توسط یک دولت یا توافقی میان دولت ها باشد)

4- ظهور قرون وسطاگرایی جدید به شکل واحدهای کوچک تر با وفاداری های متقاطع

5- و سرانجام با شکل گیری بدیل هایی که سابقه تاریخی ندارند.

ولی به این نتیجه می رسد که امکان تحقق اشکال بدیل جامعه بین المللی موجود اندک است. آنچه می تواند نظام موجود را اصلاح کند، توجه به تقاضای کشورهای جهان سوم، جهانی کردن فرهنگ بین المللی از طریق گنجاندن عناصر فرهنگی غیرغربی در این فرهنگ و اجماع گسترده بین واحدهای تشکیل دهنده جامعه بین الملل است.

از نظر مکتب نظم ناعادلانه پایدار نیست و بنابراین لازمه حفظ نظم موجود درجه­ای از عدالت است. بدین ترتیب از یک سو به امر مطلوب توجه دارد.(عدالت، که امری انتزاعی است) و از سوی دیگر به امکانات که ناشی از تعارضاتی است که میان نظم و عدالت پیش می آید.

نتیجه گیری:

 راه میانه: بین واقع گرایی و آرمان گرایی

قرائت مجدد مکتب انگلیسی در سایه تحولات و مباحثات جدی دو دهه اخیردر روابط بین الملل نشان می دهد که مکتب نه تنها جایگاهی میانه از دید برداشت محتوایی در میان واقع گرایی و انقلابی گری برای خود قائل است، بلکه از نظر هستی شناسی و معرفت شناختی نیز در جایگاهی میانه قرار می گیرد و همین اهمیت آن را بیش از پیش نشان می دهد.

اگر به مکتب انگلیسی بعنوان یک راه میانه بنگریم می توانیم امتیازات آن را نسبت به راههای موجود در دو سوی آن یعنی واقع گرایی و آرمان گرایی دریابیم.

تأکید مکتب بر وجود آنارشی تأکید بر واقع گرایی توضیح و فهم روابط دولتها است و باز تأکید بر وضعیت خاص آنارشی به این معناست که مکتب حوزه های مورد تأکید آرمان گرایان در زمینه نظم و امکانات همیاری را مورد تأیید قرار می دهد.

در زمینه سیاست خارجی نیز مکتب می تواند راه گشاتر از دو دیدگاه دیگر باشد. زیرا با تکیه بر مفاهیم و مفروضه های مکتب، تصویری کم و بیش منسجم تر و جامع تر از سیاست خارجی دولت ها داشت.


محدودیت ها و انتقادات:

1- توجه مکتب صرفاً به بازیگران دولتی است در صورتی که با توجه به تحولات اخیر در نظام بین الملل پس از 11سپتامبر 2001 و اهمیت بازیگران غیردولتی حتی از لحاظ امنیتی و نظام بر لزوم جذب آنها در نظریه پردازی در روابط بین الملل تأکید دارند.

 استدلال مکتب:  بی­توجهی به این علت است که به نظر نظریه پردازان این مکتب هنوز کنشگران دولتی اهمیت بیشتری دارند. اما این نظریه قابلیت جذب نظری کنشگران غیر دولتی را دارد. اما باید توجه به این بعد درهر دو تقویت شود تا از این نظر نیز در راه میانه قرار گیرد.

2- تأکید بر قدرت های بزرگ است.

استدلال مکتب : آرائ کسانی چون هدلی بول در خدمت وضع موجود و توجیه گر سیاست های قدرت های بزرگ نیست، بلکه نگاه  مکتب به دوره های تاریخی چون کنسرت اروپا و عصر به اصطلاح زرین دیپلماسی است که قدرت های بزرگ با تأکید بر موازنه قدرت و دیپلماسی موفق به رسیدن به نقطه اوج شکوفایی نظم بین المللی شدند ولو آنکه در این دوران طلایی کشورهای کوچک قربانی منافع فدرت های بزرگ گردیدند.

 به نظر می رسد با توجه به خصوصیات مکتب انگلیسی که آن را به راه میانه بدل می سازد، این مکتب می تواند به شکلی پویا و با جذب عناصری از سایر نظریه ها و رهیافت های روابط بین الملل چارچوب تحلیلی مناسب در اختیار دانش پژوهان این حوزه قرار دهد.

 [1]. برخی بر آن اند که این عنوان با توجه به تنوع در ملیت موسسان و پیروان آن نادرست است. به همین دلیل آن را تحت عناوینی چون نظریه جامعه بین الملل، مکتب مدرسه اقتصاد لندن، و گاه واقع گرایی انگلیسی نیز می خوانند. مهمترین نظریه پردازان این مکتب را می توان مارتین وایت، هربرت باتر فیلد، هدلی بول،آدام واتسون در میان متقدمین و شاگردان و پیروان آن ها چون جان وینسنت، و از میان متاخران، رابرت جکسون، دیوید آرمسترانگ، باری بوزان، جیمز میال، و... دانست.

1- هدلی بول به شدت منتقد عملکرد دو ابرقدرت طی سال های جنگ سرد بود و اعتقاد داشت که این دو به تکالیف خود به عنوان قدرت های بزرگ درست عمل نمی کنند.

 --------------------------------------------